Het was het jaar van vijftig tinten en de terugkeer van Bond, toch is daar in dit jaaroverzicht weinig van te merken. De verzamelde filmadepten kozen andere favorieten. Zonder twijfel stijgt het heftige oorlogsdrama Son of Saul boven alles uit, maar er is meer. Want, wat waren de meest overschatte en onderschatte films van 2015 en wie maakte de mooiste filmmuziek? Blij, boos, bang, verdrietig en afkerig - film kijken levert alle emoties op en de recensenten zijn het vaak oneens. Bijvoorbeeld over Star Wars, Reality en Mad Max. Lees, check de lijstjes en ga alsnog de films kijken die je gemist hebt.

Verzamelde recensenten van dienst:
JB: Joost Baars dichter, essayist, producer (Halverwege Chapbooks), schrijft over film voor deRecensent
SDS: Sven De Schutter filmrecensent en hoofdredacteur van Vlaamse filmtijdschrift KUTfilm
JH: John Hermse journalist, hoofdredacteur bij recensieweb en art-house-twitteraar (twitter)
GK: Gawie Keyser filmjournalist (De Groene Amsterdammer, Omroep Human, Gawie Weet Raad.
GvH: George van Hal wetenschapsjournalist en recensent (New Scientist, Scinetific, deRecensent). In 2015 verscheen zijn boek Robots, aliens en popcorn.
RvN: Ricco van Nierop radiomaker, recensent/redacteur (deRecensent)

Meest overschatte film van 2015?
(slechtste film die iedereen zag)

JB: Was dit het stompzinnige Le tout nouveau testament, waarin het ergste dat we God kunnen verwijten is dat het regent, dat broodjes jam op de verkeerde kant vallen en dat de andere rij in de supermarkt altijd sneller gaat, en waarin we verlost moeten worden door de gruwelijke kitscherige borduurpatroontjes van Zijn vrouw? Nee, als het om overschatting gaat, dan kun je dit jaar toch niet om Birdman heen. Hoe geweldig de cinematografie ook, we zien hier een B-acteur die op het einde van zijn leven ineens behoefte heeft aan kunstzinnige erkenning, maar niet bereid is daarvoor zijn ego op te geven. Ik moest denken aan Robin Wright in Ari Folmans The Congress. Ook een B-actrice, ook met een verleden als superheld. Maar zij offert alles op, en wordt daarvoor niet beloond met "artistieke erkenning", maar met de waarheid.
SDS: Er was veel lof voor de absurde kijk van Quentin Dupieux in Reality maar ik vond dit absolute, ergerlijke nonsens. Ik kreeg het warm noch koud van de 3D-ejaculaties in Love. Maar dat waren toch films met een klein publiek. Ik volg de smaak van het grote publiek niet echt meer dus geen ergernissen daar.
JH: De liefhebbers met wie ik Star Wars, The Force Awakens zag, waren na afloop vooral druk met de onderlinge verhoudingen tussen personages, verwijzingen en grapjes. Voor de neutrale toeschouwer bleef er niet veel meer over dan slaapverwekkende actiescènes en een standaardverhaaltje dat zich ook nog eens rommelig ontvouwde. Snurk.
GK: Het is zeker geen slechte film, maar Carol van Todd Haynes is een vreemde, bij vlagen slaapverwekkende verfilming van Patricia Highsmiths roman. Het boek heb ik nog niet gelezen, en deze versie van haar verhaal biedt allerminst een aansporing dat alsnog te doen. De vraag dringt zich op waarom zoveel critici gevallen zijn voor Carol. Misschien ligt het aan de mooie fotografie en de romantische aankleding van de sets en de personages. Of aan het spel van Cate Blanchett die, uhm, Cate Blanchett speelt, wat inmiddels afgezaagd is. Ik voelde geen moment ook maar iets van dramatisch conflict of romantische tragedie. Maakt dat een slechte film? Ik denk, bij nader inzien, van wel.
GvH: Compleet onbegrijpelijk dat iedereen dit jaar over elkaar heen viel om Mad Max: Fury Road de hemel in te prijzen. Een film waarin gitaar spelende SM-fetisjisten in een woestijn heel hard achter elkaar aan sjezen en zo gewelddadig mogelijk kamikaze plegen, klinkt misschien geinig, maar bleek een bevreemdend rommeltje. De bizarre actie was knap gefilmd, maar Charlize Theron’s geslaagde Imperator Furiosa had een film verdiend waarin de personages daadwerkelijk iets voorstellen.
RvN: Fifty Shades is het makkelijke antwoord, want het is één van de best bezochte slechte films van 2015, maar overschatting ontstaat enkel bij hoge verwachtingen. The Interview is een betere kandidaat. Na de Noord-Koreaanse banvloek en daaropvolgende commotie hoopte ik op een scherpe politieke satire, maar het bleek een slappe actie-komedie.

Meest onderschatte film van 2015?
(beste film die niemand zag)

JB: Een dag in 't jaar van Margot Schaap, een even ingenieuze als doorvoelde verkenning van rouw. Ingehouden acteerwerk, onnadrukkelijke dialogen, subtiel camerawerk en een dramaturgie die letterlijk met de seizoenen meebeweegt. Een juweeltje.
SDS: While We’re Young van Noah Baumbach bleef wat onder de radar maar ik vond dit een heel treffende schets van botsende generaties. Ik ben fan van films over leerkrachten:Les héritiers was klassiek maar heeft me tot tranen toe geroerd. X + Y was een héél mooi Brits kleinood dat ik zeker geapprecieerd heb. En heb ook erg genoten van het Russische Durak.
JH: Een Gouden Kalfnominatie voor het camerawerk - dat was het wel voor Atlantic, over een Marokkaanse surfer die op zijn plank Europa probeert te bereiken. Het drama van zijn gefnuikt verlangen - naar een vrouw, naar een andere wereld - was vast te ingetogen om massa’s kijkers te trekken.
GK: Blackhat van Michael Mann. Veel critici hadden er problemen mee dat het verhaal niet te volgen was en dat het eigenlijk ook niet klopte. Beide argumenten snijden hout. Aan de andere kant: hoe belangrijk is ‘verhaal’ eigenlijk in de cinematografie? Wat hier onweerstaanbaar is, is stemming, ritme en visuele stijl. Regisseur Mann is een meester in al deze dingen. Zijn mannen zijn melancholieke macho’s, tragische romantici die slachtoffer zijn van de tijd waarin ze leven. Blackhat is Manns beste film sinds zijn grote meesterwerk Heat (1995).
GvH: Foxcatcher bleef in Nederland onder de radar, maar was een van de meest bijzondere kijkervaringen van 2015. De film laat je met zijn nare sfeer en vervelende personages van ongemak heen en weer schuiven in je bioscoopstoel. Geen leuk avondje uit, wel regelrechte topprestaties van hoofdrolspelers Steve Carell en Channing Tatum, die hiermee een groter publiek verdienden.
RvN: Timbuktu van Sissako is een belangrijke film in dit tijdsgewricht, vanwege de blik op het jihadisme vanuit een dorpje nabij de Malinese hoofdstad. Verder verschenen er drie weinig bezochte, maar goede Nederlandse films: de fijnzinnige comeback van Mike van Diem (De Surprise) en de prachtdebuten Een dag in ’t jaar (Margot Schaap) en Tussen 10 en 12 (Peter Hoogendoorn).

Indrukwekkendste filmmuziek van 2015?

JB: Geen muziek, maar een soundtrack. In Son of Saul staat het grootste gedeelte van de film de camera op het gezicht van Saul gericht. Daardoor zie je de gruwelijkheden van Auschwitz niet of nauwelijks, je ziet alleen dat hij ze ziet, omdat je ze hóórt. Eenmaal buiten het kamp, hoor je de vogeltjes, en bij de aftiteling alleen nog de muziek van de regen.
SDS: Op de soundtrack van While We’re Young stond een bloedmooi nummer van James Murphy van LCD Soundsystem, dat ik al vaak opnieuw beluisterd heb. De soundtracks van Frank en Slow West zaten vol verrassende songs en scores die je op het eerste gehoor niet met de film zou associëren. Love is Strange steunde voornamelijk op Chopin en dat had vooral in de laatste scene een schitterend effect. Maar het waren dit jaar vooral de zenuwachtige drums en gejaagde strijkers van Birdman die voor mij het sterkst wisten bij te dragen aan de beleving van de film.
JH: Niet dat ik er een Dogma van wil maken, maar de beste filmmuziek maakt geen indruk. Die er is zonder dat ze in het oor springt. Behalve natuurlijk in muziekfilms, en dan hadden we het dit jaar over Cobain – Montage of Heck (duimpje omlaag) en Amy (duimpje redelijk omhoog). Geen soundtrack natuurlijk, maar wel veel live-muziek waar ik graag bij was geweest.
GK: Vergeef me, maar ik zou niet eens weten wie de filmcomponisten van nu zijn, afgezien van the usual suspects. Ik schenk daar nauwelijks aandacht aan wanneer ik een film bekijk, merk ik.
GvH: In een jaar waarin een nieuwe Star Wars-film in de bioscopen draait, is hierop natuurlijk maar één antwoord mogelijk: John Williams. Zijn soundtrack voor The Force Awakens verwijst terug naar zijn eerdere werk, zonder nodeloos in herhaling te treden. Iedere noot ademtStar Wars uit en zijn score is opnieuw bepalend voor het succes van de film. Eervolle vermelding gaat naar de muziek in Straight Outta Compton, de biopic over het rap-equivalent van The Beatles. De teksten bevatten ietsje meer geweld, drugs en scheldwoorden dan die van de brave Britse popjongens, maar het resultaat is minimaal net zo tijdloos.
RvN: Natuurlijk zat er geweldige muziek in de uiterst suggestieve docu over Amy Winehouse en in het sterke Straight outta Compton (meer dan een historische hiphop-film!), maar het beste filmliedje komt uit Oscar-kandidaat A Single Life (Job, Joris & Marieke). Het singletje in deze life-changing-short-film is van de groep Happy Camper met zangeres Pien Feith.

Onterecht niet in de bioscoop

JB: Vorig jaar hoopte ik dat Kumiko, the treasure hunter van David Zellner een release zou krijgen. Die kreeg hij wel in de rest van de wereld. Terecht, want het is niet alleen een briljante film maar ook een spinoff van het immens populaire Fargo, dat bovendien in serievorm weer een heleboel nieuw publiek heeft aangeboord.
SDS: In Vlaanderen was er geen Ex Machina te vinden, wat best jammer was. Ook Frank had ik een bioscooprelease gegund. Ik zag in een lokaal cultuurhuis echter Der Samurai, een bezwerende prent die me nog lang is bijgebleven maar die verder nergens te zien was en die ik graag aan een breder publiek zou laten zien hebben.
JH: ‘Volkomen onterecht’ is misschien wat overdreven, maar Angels of Revolution is echt zo’n film die je niet vaak ziet. Een groep avant-gardistische kunstenaars moet in de jaren dertig in een Siberische uithoek het communisme uitdragen. Dat levert een vervreemdende confrontatie op met de plaatselijke bevolking en het mooie is dat de film al net zo bevreemdend - want tamelijk kunstmatig - is vormgegeven, waardoor je regelmatig het gevoel krijgt naar een raar toneelstukje te kijken. En dat is dan positief bedoeld!
GK: Zeer opvallend dat Terrence Malicks nieuwe film Knight of Cups nauwelijks in een fatsoenlijke bioscoop in Nederland te zien was. Om deze reden heb ik de film zelf niet kunnen zien. En, denk ik, velen met mij. Dat moeten de filmtheaters en distributeurs van ons land zich aanrekenen.
GvH: Waarom Me and Earl and the Dying Girl in Nederland de bioscoop niet heeft gehaald – behalve op het Leiden International Film Fesitval, waar hij prompt de publieksprijs won – is een raadsel. Ook internationaal viel deze heerlijke, oprechte, charmante, grappige en ontroerende film herhaaldelijk in de prijzen. Doodzonde dat niet meer mensen hem op het witte doek hebben kunnen zien
RvN: Het heerlijk fantasierijke tiener-drama Me & Earl & A Dying Girl was hier niet in de bios, maar vindt z’n publiek hopelijk wel via de streams. Het surrealistische Realité zal echter minder snel zijn weg vinden. De verknipte film van voormalig muzikant Quentin Dupieux (Mr. Oizo) was mijn mind-blown-experience van dit jaar (op het R’damse filmfestival).

Niet te missen films in 2016
(want we tippen je hier en nu)

JB: Twee films van Werner Herzog: Queen of the desert (slechte recensies, maar wat kan mij dat schelen) en Salt and fire, een kleinere productie met ook een wat buitennissiger verhaal waarin naar Herzogiaans recept wilde, natuurlijke verschijnselen een rol spelen in een science-fictionachtige plot. En Last days in the desert, met Ewan McGregor als Jezus én Satan. En Scorseses Silence. En o, The red turtle, een dialoogloze animatiefilm door Michael Dudok de Wit in samenwerking met Pascale Ferran, wiens Bird People in 2014 zo mooi en zo onderschat was.
SDS: Wellicht vind je in mijn top 10 van volgend jaar weinig films terug waar ik me vooraf op verheugde. Waarmee ik maar wil zeggen dat ik nog zelden naar iets uitkijk en me des te meer laat verrassen. En dat gebeurt het vaakst door films waar ik nu nog geen weet van heb. Maar ik ben alleszins benieuwd naar The Hateful Eight (Tarantino), Brooklyn (Crowley), Spotlight (McCarthy), Hail Caesar (Coen) en Anomalisa (Kaufman). Maar als er één film is die me omver mag blazen dan is het wel The Revenant van Iñarritu.
JH: Vrijwel al mijn favorieten van de afgelopen filmjaren waren verrassingen, films van regisseurs die hier niet eerder vertoond werden of die ik domweg niet kende. Dus wat kan voorspellen meer zijn dan hopen dat Tarantino met The Hateful Eight weer eens een leuke film maakt en dat The Revenant niet Iñárritu’s knieval voor Hollywood is.
GK: Twee westerns: The Hateful Eight van Quentin Tarantino. Ik speel even vals; ik heb de film zojuist gezien, en hij is fabuleus, een bewijs dat Tarantino zijn gelijke niet kent als gaat om het schrijven van scripts. Zijn nieuwe film is een combinatie van Agatha Christie, Elmore Leonard en de tv-serie The High Chaparral (plus horror in de Italiaanse stijl van de jaren zeventig). Onweerstaanbaar. En dan: Brimstone van Martin Koolhoven. Weinigen kennen het DNA van dit genre zo goed als deze Nederlandse regisseur.
GvH: Januari is weer een traditionele topmaand, met nieuwe Rocky-film Creed, DiCaprio’s Oscar-hoop The Revenant en journalistendrama Spotlight, die stuk voor stuk hoge ogen gooiden op de eindejaarslijstjes aan de andere kant van de oceaan. Tel daar een nieuwe Star Wars én een nieuwe Star Trek bij op, en 2016 kan wat mij betreft niet snel genoeg beginnen.
RvN: Muziekdocu Junun over Radiohead-gitarist Jonny Greenwood die naar India trok om daar muziek te maken – geschoten door niemand minder dan Paul Thomas Anderson (recentelijke nog Inherent Vice). De soundtrack is fantastisch, maar de docu heeft vooralsnog geen releasedatum alhier.

Top 10 Beste films van 2015

JB: Joost Baars
01. Son of Saul
02. Mia madre
03. P'tit Quinquin
04. Pasolini
05. The Lobster
06. Een dag in 't jaar
07. La isla minima
08. Citizenfour
09. Sicario
10. Ex Machina

SDS: Sven De Schutter
01. Birdman
02. The Lobster
03. Son of Saul
04. Turist
05. The Martian
06. Carol
07. While We’re Young
08. La tête haute
09. Les héritiers
10. Shaun the Sheep Movie
Eervolle vermeldingen: Slow West, Victoria,X + Y, Youth, 45 Years en Inside Out.

JH: John Hermse
01. Inherent Vice
02. 45 Years
03. Son of Saul
04. Turist
05. Timbuktu
06. Everything will be fine
07. Lilting
08. Atlantic
09. Ich seh, ich seh
10. Gluckauf

GK: Gawie Keyser
01. Mad Max: Fury Road
02. Star Wars VII: Force Awakens
03. Son of Saul
04. Duke of Burgundy
05. Bridge of Spies
06. Youth
07. Ex Machina
08. Inherent Vice
09. Blackchat
10. The lobster

GvH: George van Hal
01. Son of Saul
02. Star Wars VII: The Force Awakens
03. Inherent Vice
04. Ex Machina
05. Me and Earl and the Dying Girl
06. The Martian
07. Birdman
08. Inside Out
09. It Follows
10. Foxcatcher
(De complete top 20 van George van Hal met toelichting is hier te vinden)

RvN: Ricco van Nierop
01. Timbuktu
02. Still Alice
03. Inside out
04. Inherent Vice
05. Son of Saul
06. Frank
07. Birdman
08. Carol
09. De Surprise
10. Straight outta Compton
Ook top-10-waardig: Reality, Me & Earl & Dying Girl, Citizen4, Tussen 10 & 12 en Dag in 't jaar.

Beste Films verzameld
(Alle lijstjes bij elkaar verrekend)

01. Son of Saul
02. Inherent Vice
03. Birdman
04. The Lobster
05. Ex Machina
06. Inside out
07. Star Wars VII: The Force Awakens
08. Timbuktu
09. Turist
10. The Martian
11. 45 Years
12. Carol
13. Me & Earl & A Dying Girl
14. Youth
15. Een dag in ‘t jaar
16. Citizenfour

Coördinatie, redactie & illustraties: Ricco van Nierop.

Voorafgaande jaaroverzichten:
- Film 2014
- Film 2013
- Film 2012
- Film 2011
- Film 2010
- Film 2009
- Film 2008
- Film 2007
- Film 2006
- Film 2005
- Film 2004
- Film 2003