- Auteur: Arnon Grunberg
- Titel: Tirza
- Uitgever: Nijgh &
- Van Ditmar
- ISBN: 9038827253
- Datum bespreking: 26 September 2006
Geniaal zwart boek over het tevergeefs bezweren van angst
Afgelopen zomer dook de naam Tirza op als schrijfster van een gelijknamige weblog. Een meisje dat vertelt over haar plannen voor een reis naar Afrika, over haar relatie met haar vader, over haar vriendje, over haar cello en andere dagelijkse bezigheden. De laatste berichten gingen vooral over haar teruggekeerde moeder die alles doorvertelde aan een schrijver. Dat het om een publiciteitscampagne ging voor de nieuwe Grunberg hadden velen ook voor die laatste aanwijzingen al door. De titel van de nieuwe roman van Arnon Grunberg zegt genoeg. Het boek Tirza is echter niet vanuit haar geschreven, maar vertelt het verhaal door de ogen van haar vader Jörgen Hofmeester.
Hofmeester had alles goed voor elkaar: een vrouw genaamd ‘de echtgenote’, twee oogappels van dochters (Ibi en zijn lieveling Tirza), een groot huis in het respectabele gedeelte van de Van Eeghenstraat, Amsterdam (een postcode op stand), een goede baan bij een uitgever, een mooie appelboom en dankzij de huurder genoeg op de Zwitserse bankrekening om de dochters toegang te geven tot werelden die Hofmeester zelf nooit had betreden en om zijn eigen financiële onafhankelijkheid te realiseren.
Aftakeling van het oude bestaan
Schrijver Arnon Grunberg stapt in het leven van Hofmeester op het moment dat werkelijk alles hem ontglipt. Na het vertrek van de echtgenote drie jaar terug, was ook zijn oudste dochter snel verdwenen en verloor hij al zijn geld dankzij 9-11. Sindsdien stort hij zich volledig op de opvoeding van zijn hoog-hoogbegaafde dochter Tirza. Met als gevolg dat ze een eetstoornis ontwikkelt en met een terrorist thuiskomt. Hij ziet er in ieder geval uit als Mohammed Atta, wat volgens Hofmeester genoeg zegt. Vervolgens wordt hij op zijn werk als overbodig naar huis gestuurd. Sindsdien vertrekt hij elke ochtend met zijn aktetas naar Schiphol om mensen uit te zwaaien die niet uitgezwaaid worden. Als toppunt van de aftakeling van zijn oude bestaan, is niet alleen zijn echtgenote zonder reden teruggekeerd naar huis maar heeft ook dochterlief besloten om, direct na haar examen, met Atta naar Afrika te vertrekken.
...dat het lachen je vergaat
Grunberg werd in het begin van zijn carrière vergeleken met Gerard Reve vanwege zijn stijl en zijn tragikomische situaties. Ondertussen heeft hij Reve achter zich gelaten en is hij meer de kant van W.F. Hermans opgegaan wat betreft zijn filosofische observaties en zwartgallige nihilisme. Zijn stijl (zijn beroemde en geroemde dialogen en herhalingen) heeft hij in de loop der jaren verfijnd. Deze ontwikkelingen komen zijn laatste roman zeker ten goede. Bij een vorige titel (De asielzoeker) betreurde ik het dat er steeds minder te lachen viel. Met Tirza nog vers in mijn hoofd kom ik terug op dat idee; er valt nog evenveel te lachen in de latere Grunberg-boeken, alleen minder uitbundig. Grofweg is zijn humor van slapstick naar zwartgalligheid verschoven. Maar in De asielzoeker, Gstaad 95-98, De joodse messias en ook Tirza is die zwartgalligheid vooral een levensvisie van de hoofdpersonen. Juist door de wijze waarop Grunbergs personages tegen hun omgeving aankijken, worden de situaties waarin ze terechtkomen lachwekkend. Tirza is Grunbergs meest zwarte tragikomedie. Lezen en lachen. En doorlezen tot het lachen je vergaat.
Identificeer je met het monster
Hoofdpersoon Jörgen Hofmeester heeft herkenbare Grunberg-trekken. Grunberg-personages hebben vreemde ambities en verrichten vreemde handelingen. Het meest vreemde is dat ze ergens ook herkenbaar zijn. Hofmeester is overdreven bezitterig ten opzichte van zijn dochter, hij ziet het leven als een spel en hij neemt opvallende besluiten over het leven. Zo besluit hij meermaals om de liefde af te schaffen. Seks is in zijn optiek een wreedaardig spel. Zijn opvattingen ten opzichte van de vriend van zijn dochter zijn ronduit racistisch. De jongen, Choukri genaamd, wordt door Hofmeester voortdurend Mohammed Atta genoemd, met alle bijbehorende negatieve connotaties. Als Hofmeester er langer over nadenkt, passeren positievere opvattingen wel de revue, maar uiteindelijk valt hij telkens weer terug op simplistische gedachten. Grunberg schept hiermee niet een personage om van te houden. Ik heb aan het eind van het boek geen behoefte om meer over deze persoon te lezen. Wel komt hij, dankzij het inzicht in zijn geest, tot leven. Alles lijkt verklaarbaar uit het verlies aan controle over zijn leven: het simplistische zoeken van een zondebok en zijn behoefte aan spel met vaste rollen. Hij probeert daarmee, vergeefs, zijn angsten te bezweren.
De taak van de schrijver
In een interview in Het Nieuwsblad krijgt Arnon Grunberg de vraag voorgelegd waarom hij in zijn boeken sympathie toont voor mensen die foute dingen doen. “Het is mijn taak als schrijver me te identificeren met de dingen waar niemand zich mee wil identificeren. Je moet bereid zijn de duistere kant van jezelf op te zoeken. En die zit in mij, maar ook in u. Bovendien heb ik sympathie voor mensen voor wie niemand nog sympathie kan opbrengen. Ook het verhaal van diegenen die wij als monsters bestempelen, moet een kans krijgen. Neem nu Dutroux. Als je zegt: die man komt van Mars, daar hebben wij niets mee te maken, dan doen we niet alleen de waarheid onrecht aan, maar we weigeren meteen iets over onszelf te leren. Onze wereld is niet verklaarbaar zonder de geschiedenis van de monsters.”
Oftewel, dankzij de roman Tirza is de wereld een beetje verder verklaard. Grunberg krijgt dat inderdaad voor elkaar, maar ik zie zijn werk veel breder. Want enkel in dit ‘opvoedkundige’ licht, zou ik me haast gaan schamen dat ik, naast gegruweld, ook nog genoten heb van het boek. Genoten van de strakke stijl, de absurde situaties en de sterke plot (iets dat Grunberg steeds beter onder de knie krijgt). Kortom, van het schrijftalent van de grootste schrijver van Nederland.
* Overigens schrijft Grunberg niet alleen wekelijks voor NRC en VPRO-gids. Hij leest ook in De Avonden (radio 5) elke maandag een verhaal voor. Daarnaast blogt hij geregeld op de internationale schrijverssite van Words without borders.
Relevante recensies op deRecensent: