Uitvoerende(n): Jacqueline du Pré
Titel: Jacqueline du Pré in Portrait, DVD + tekstboek
Label: BBC Opus Arte / Allegro Films OA CN0902 D
Datum bespreking: 20-12-2004
 

Sinds de uitvinding en introductie van mechanische geluidsopname- en afspeelapparatuur is het mogelijk om de prestaties van werkelijk zeer grote klassieke musici soms decennia na hun verscheiden alsnog te ondergaan. Wat anders slechts uit overlevering bekend is gebleven – zoals het ingenieuze en overrompelende toetsenspel van Johann Sebastian Bach in 1747 voor koning Frederik de Grote te Potsdam – kan dan opnieuw tot leven worden gewekt. En wel op elk moment dat iemand de moeite neemt om een plaatopname van een studio- of concertregistratie van het spel of de zang van deze of gene Grootheid in zijn of haar afspeelapparatuur te stoppen.
Geen kwaad woord hierover.

Toch bieden cd-opnamen eigenlijk maar de halve waarheid. Want wat de luisteraar bij het ondergaan van de muzikale prestatie in kwestie ronduit mist, is het zien van de manieren waarop een musicus de muzieknoten op het papier tot klinkende realiteit weet om te zetten. Muziek is zeker niet alleen een oor-affaire. Het oog wil ook wat. De combinatie van beide maakt elke muziekervaring pas compleet.
Wij willen een musicus graag zien zweten (fysiek-moeilijke prestatie), hardloop-atletiek zien bedrijven (briljante virtuositeit) of via waarneming van zijn lichaamtaal ten diepste aangeraakt worden door zijn emotionele betrokkenheid tot de compositie in kwestie.
Conclusie: de concertzaal is wat dit betreft dus de Enige Echte mogelijkheid.
Of er moet een dvd-opname aan te pas komen dat de sfeer van een concertzaal en de sociale gebeurtenis, die een concert óók is, weliswaar niet kan evenaren. Maar die het herscheppen van een compositie wel hoor- én zichtbaar maakt, waardoor wij echt getuige kunnen zijn in plaats van slechts luisteraar. Dat kan een vrij bevredigende aangelegenheid zijn dus.

 

In het geval van de nieuwe DVD Jacqueline du Pré in Portrait is dit zeker het geval. Deze buitengewoon grote muziekmaakster (volgens overlevering en plaatopnamen) en podiumpersoonlijkheid (zo blijkt uit de DVD) overleed in 1987 op 47-jarige leeftijd aan de gevolgen van multiple sclerose. Vanaf 1961 begon zij aan een professionele loopbaan als celliste en oogstte zowel in haar geboorteland Groot-Brittannië als vrijwel overal elders in Europa en in de Verenigde Staten de grootst mogelijke lof. Dit gold met name voor haar vertolkingen van de briljante solopartij in Edward Elgar’s laatromantische celloconcert, dat in de loop van haar carričre als haar ‘lijfcompositie’ zou gaan gelden.
Als het kunstenaarschap van Jacqueline du Pré in een woord zou zijn samen te ballen, dan is wel dit: passie. Dat vreemde woord dat zowel hartstocht als lijden betekent. En dat zich uitdrukt in een bijna ‘vertellende’ musiceertrant.

De DVD-opname Jacqueline du Pré in Portrait, gemaakt door de Britse regisseur Christopher Nupen, biedt niet alleen volledige registraties van Elgar’s celloconcert (met het New Philharmonia Orchestra o.l.v. haar echtgenoot Daniel Barenboim) en van Beethoven’s zogeheten ‘Geist’ Trio (samen met Daniel Barenboim, piano en Pinchas Zuckerman, viool). Ook behelst de dvd een indringend portret van deze buitengewoon mooie vrouw, van zowel vóór als ná de jobstijding (in 1973) van haar ongeneselijke ziekte. In feite gaat het om een compilatie van verschillende tv-opnamen die regisseur Nupen in de loop van de tijd voor de BBC maakte.
Opvallend voor het scherpe zelfbewustzijn en de sterke geesteskracht van Du Pré is dat zij – uit schuldgevoel voor het moeten afbreken van haar carričre? – aandrong op het maken van een ‘compleet’ portret van haar leven als musicus, tot en met de laatste fase aan toe. Ontroerend hoe zij, gepokt en gemazeld in alle muzikale verfijningen van Elgar’s celloconcert, ondanks zware lichamelijke belemmeringen een jongere collega helpt bij de voorbereidingen van diens concertoptreden met dat concert.

Bitter is te realiseren dat Jacqueline du Pré niet meer onder ons is. Dit besef roept de dvd wel wakker, en vrij scherp.

Rob van der Hilst