Moedig doorbreken van onverschilligheid

“'Ik zeg wat ik wil zeggen en ik zal blijven zeggen wat ik wil zeggen,’ kent u die uitdrukking?” Met deze vraag opent Dominee Gremdaat zaterdag 19 november de middag die in het teken staat van vrije meningsuiting. Met het festival Crossing Border als gastheer, Novib als ondersteunende mecenas en PEN als initiatiefnemer staan enkele bedreigde schrijvers/journalisten centraal. PEN is een wereldwijde schrijversorganisatie die een Emergengy Fund heeft opgericht, waarmee op allerlei wijzen schrijvers worden ondersteund. Vanmiddag worden de namen bekendgemaakt van vijf schrijvers die een prijs zullen ontvangen van 2500 euro. Enkele voordrachten en interviews omlijsten deze bekendmaking. Na de komische opening van dominee Gremdaat, waarin hij de zaal introk met vragen over of het publiek weleens de mond gesnoerd is, is het woord aan Mies Bouhuys. De schrijfster houdt een ‘ouderwets’ politiek verhaal. En hier bedoel ik ouderwets op een positieve manier: “Onverschilligheid zou, net als alle misdaden, in het wetboek moeten worden opgenomen. Juist het doorbreken van onverschilligheid getuigt van moed.”

De voormalige voorzitter van het Writers in Prison Committe van het PEN heet Morris Fahri en is al 50 jaar terug uit Turkije gevlucht. Deze middag wordt hij echter voornamelijk over zijn jongste boek geïnterviewd. Zijn boek Jonge Turk handelt over de geschiedenis van Armeense Turken of Turkse Armeniërs. Of hij in zijn boek de situatie heeft afgezwakt, nu het ook in Turkije verschijnt, durft de interviewer te vragen. Een ferm ‘Nee,' moet genoeg zeggen.

Vervolgens komen illustrator Bhajju Syam en schrijvers Sirish Rao en Gitta Wolf aan bod. Ze geven uitleg bij hun prentenboek The London Jungle Book, waarin Syam zijn visie op de stad verbeeldt. Op een tekening zien we de Big Ben met een giga grote haan ernaast: ‘In London they build a temple for the time, so I put my symbol for time next to it.’ En het metro-overzicht is veranderd in een warboel van gekleurde slangen met in de hoek één poppetje: 'Those snakes are worms, who like to live underground and the only person who feels the same way is the busker with a guitar.’

Zonder direct politiek commentaar in deze visie te lezen, geeft dit aan hoeveel (verbeeldings)kracht een illustrator als Bhajju Syam heeft. De voorzitter van de Novib haalt een oud citaat aan: ‘the pen is mightier than the sword.’ En actualiseert deze tot: ‘de tekstverwerker heeft meer invloed dan een B-52 bommenwerper.’

Bedreigde schrijvers hebben niet altijd genoeg aan een goed woord, vandaar dat vijf van hen een award krijgen in de vorm van 2500 euro. Wim de Bie vindt het een eer deze namen bekend te maken. ‘Omdat ik al 40 jaar vanzelfsprekend gebruik maak van vrije meningsuiting.’ Sihem Bensedrine, de enige aanwezige ontvanger van de award, neemt de Nederlandse vrijheid te baat en vertelt over haar situatie in Tunesië. Haar website KalimaTunesie is niet vrij toegankelijk in Tunesië zelf en ze komt zojuist van een conferentie over nieuwe communicatie in Tunis, waar ze hoop had op verbetering. Tevergeefs, want de persvrijheid blijft in Tunesië beperkt. Over Bensedrine en de vier andere ontvangers van de award is hiernaast meer te lezen.

Sihem Bensedrine (Tunesië) en Neziha Rejiba (Tunesië) werken voor het online magazine Kalima (www.kalimatunisie.com), dat in eerste instantie als krant werd opgezet, maar vanwege de beperkte vrijheid in Tunesië niet van de grond kwam. De website is vanuit het land zelf geblokkeerd. Bensedrine en Rejiba schrijven over mensenrechten en vrije meningsuiting. Beide journalisten worden lastiggevallen door andere media (laster) en door de politie vanwege artikelen over mensenrechten en kritische stukken over de regering.

Sarah Mkhonza (Swaziland) is romanschrijfster en was docent aan de universiteit van Swaziland voordat een complot tegen haar gestart werd en zij het land heeft moeten ontvluchten. In 2001 werden in twee provincies alle boeren verjaagd door de familie van de koning. Mkhonza, die uit het gebied komt en haar moeder er heeft wonen, schreef over de situatie. Vervolgens ging een promotie niet door, kreeg ze verzoeken te stoppen met schrijven over dit onderwerp, werd haar computer gestolen en ontdekte ze een complot om haar moeders huis in brand te steken. Hierop vluchtte Mkhonza naar de V.S., waar ze asiel aanvroeg.

Claudia Anthony (Sierra Leone) is journaliste en dichteres. Ze schrijft regelmatig over de mensenrechtensituatie in Sierra Leone, bijvoorbeeld een artikel getiteld Rape as a weapon of war. Door rebellengroepen en de overheid werd ze bedreigd na kritische stukken. Eind jaren negentig is ze gevlucht naar Duitsland, van waaruit ze is blijven schrijven over de situatie in haar thuisland.

Duong Thu Huong (Vietnam) is een romanschrijfster die haar ervaringen tijdens de oorlog verwerkt in haar boeken. Vanwege deze boeken is ze het zwijgen opgelegd door de communistische partij waar ze lid van was en heeft ze twee moordaanslagen op haar leven overleefd. In 1991 werd ze gevangen gezet voor het verkopen van manuscripten aan het buitenland. In 1994 bood Frankrijk haar politiek asiel aan, maar daar ging ze niet op in, om terug naar haar vaderland te gaan en de regering ‘in het gezicht te spugen.’

Ricco van Nierop Met dank aan Yen-li Kamphorst (Novib).

Lees verder in relevante recensies op de Recensent:
- Novib/PEN-awards 2004 (verslag)
- Novib/PEN-awards 2003 (verslag)
- Crossing Border - Editie 2005 (verslag)
- Met de Recensent naar CB 2005 (column)