- Auteur: J.M. Coetzee
- Titel: Langzame man
- ISBN : 90-5936-073-7
- Uitgever: Cossee
- Datum bespreking: 27 September 2005
Curieuze confrontatie
tussen auteur en personage
Tot aan de entree van Elizabeth Costello, de schrijfster die in meerdere boeken van Coetzee figureert, is diens nieuwste roman Slow man (Langzame man in vertaling) een relatief eenvoudig verhaal over een oudere man die zijn been verliest bij een verkeersongeluk, en verliefd wordt op de verpleegster die hem thuis komt verzorgen. Een zeer knap geschreven verhaal, zoals we dat van Coetzee mogen verwachten, waarin rake gedachten worden geformuleerd over, onder andere, ouderdom, ouderschap, sterfelijkheid. De wending die het verhaal neemt op het moment dat deze man (Paul Rayment) de verpleegster (Marijana Jokić) zijn liefde bekent, is op zijn zachtst gezegd bizar te noemen. Zeer tegen de zin van het hoofdpersonage komt zijn auteur, Elizabeth Costello, zich met de zaken bemoeien. Costello praat (op niet zachtzinnige wijze) op haar personage in, probeert het verhaal een andere kant uit te sturen, maar Rayment laat zich niet sturen.
Een schrijnend voorbeeld hiervan is de poging van Costello om Rayment aan een andere vrouw te koppelen, namelijk aan de blinde, mooie vrouw (met de zeer gelijkende naam Marianna) die hij aan het begin van het verhaal in de lift ziet, en waar hij, op een moment dat er van Costello nog geen sprake was, wellustige gedachten bij had. Rayment stemt in met een door Costello gearrangeerde ontmoeting, en ze gaan op een onthutsende manier met elkaar naar bed, namelijk op háár voorwaarden: hij moet haar betalen en geblinddoekt zijn:
En te midden van dit alles – het getob, de gêne, het zich afwenden, het filosoferen (…) slagen ze er op de een of andere manier in, onhandig, maar niet zo onhandig als had gekund, beschroomd, maar niet zo beschroomd dat ze er verlamd door raken, om er ongemerkt aan te beginnen, aan de fysieke daad waartoe ze zich tegen wil en dank hebben verbonden, een daad die, hoewel niet datgene wat over het algemeen onder de geslachtsdaad wordt verstaan, desondanks een geslachtsdaad is en die zich, ondanks de afgeknotte dij aan de ene kant en de verdorde ogen aan de andere, van begin tot midden tot eind met een zekere voortvarendheid voltrekt, dat wil zeggen in al zijn natuurlijke aspecten.
(p. 122)
Allemaal tevergeefs. Rayment is nu eenmaal verliefd geworden op zijn verpleegster Marijana, een wanhopige en hopeloze liefde die hij uit door haar gezin verregaande financiële hulp aan te bieden (waardoor hij het gezin ontwricht). Wat Costello er ook tegenin brengt, hij wil zijn eigen kinderloosheid (en afhankelijkheid) compenseren door het gezin van Marijana te onderhouden, door feitelijk dus de plaats van haar man in te nemen. De ontknoping is dan ook hartverscheurend en aandoenlijk, door de pogingen van het gezin om hem te helpen en de schaamte die dat bij Rayment teweegbrengt.
Wat doet Costello in dit verhaal? Haar introductie komt in eerste instantie nogal geforceerd over, en wekt de indruk dat Coetzee vastzat in het verhaal: zeker omdat Costello forse kritiek levert op het verhaal tot dusver. Er ontspint zich echter een fascinerende confrontatie tussen auteur en personage, waarin de auteur (Costello, maar Coetzee net zo goed) nader ingaat op zijn schrijverschap, en een personage die daar geen enkele boodschap aan heeft:
‘U bent me overkomen – een man met een verminkt been en geen toekomst en een onbetamelijke hartstocht. Daar is het mee begonnen. Ik heb geen flauw idee welke kant het verder op gaat. Heeft u een voorstel?’
Hij zwijgt.
‘U ziet er misschien de zin niet van, meneer Rayment, van het volgen van je intuïtie, maar dat is wat ik doe. Zo heb ik mijn leven opgebouwd: door op ingevingen af te gaan, ook degene die ik in eerste instantie niet snap. Vooral degene die ik in eerste instantie niet snap.’
(…)
‘U heeft mijn naam uit het telefoonboek,’ zegt hij. ‘U waagt gewoon een gokje. U heeft geen idee wie ik werkelijk ben.`’
(p. 96-97)
Het resulteert in een curieus boek, waarin Coetzee zijn lezer opnieuw schokt met de virtuoze beschrijving van de hopeloosheid van zijn personages en zijn donkere wereldbeeld – waarmee het boek zich kan meten met de beste werken uit zijn oeuvre; en waarin hij het experiment van de confrontatie tussen auteur en personage tot een onroerend einde weet te brengen. Met Langzame man schreef Coetzee opnieuw een monumentaal boek.
Lees verder in relevante recensies op de Recensent:
J.M. Coetzee - Hij en zijn man
J.M. Coetzee - Elizabeth Costello
J.M. Coetzee - Portret van een jongeman