Een schema helpt niet altijd

Bestaat er eigenlijk een studieboek Hoe schrijf ik een roman? Vast wel. Daarin wordt waarschijnlijk aangeraden eerst een schema te maken, vol met pijlen, kleuren en strepen. Dit schema vervolgens geduldig invullen. Met een vleugje familiedrama, een vleugje wetenschap en een vleugje sex. Aan het slot van het boek grijpt alles in elkaar en voila: er ligt weer een roman in de schappen.

Karel Glastra van Loon is een ijverig student, zo blijkt uit zijn debuutroman De passievrucht (1999). Het hoofdstuk "Hoe spanning op te bouwen", bijvoorbeeld, moet hij goed hebben bestudeerd. De hoofdpersoon van het boek, Armin, onderneemt een zoektocht, waarbij "de waarheid" stukje bij beetje duidelijk wordt. De zoektocht wordt gelardeerd met flash backs en gewichtige overpeinzingen, die allemaal op de één of andere manier bijdragen aan de ontknoping. "Men zorge voor korte hoofdstukken", leert ons het studieboek Hoe schrijf ik een roman? "En geve aan het begin van ieder hoofdstuk een halve aanwijzing van wat er in het hoofdstuk staat te gebeuren. Dat houdt de aandacht vast en bouwt de spanning op."

Aan het begin van De passievrucht krijgt Armin te horen dat hij geen kinderen kan krijgen omdat hij onvruchtbaar is. Hij is dat gaan onderzoeken omdat zijn huidige vriendin en hij een kind willen, maar dat lukt niet. Probleem: van wie is dan het kind waarvan hij dacht dat hij het bij zijn eerste vrouw, Monika (die inmiddels is overleden), had verwekt? Hier begint de zoektocht. De zoektocht voert hem langs de ex van Monika, hun huisarts en een collega. Stukje bij beetje wordt het verleden van Armin en zijn eerste vrouw gereconstrueerd. Dat verleden komt natuurlijk in een heel vreemd daglicht te staan: met wie ging zij vreemd? Wat wist Armin destijds niet?

Probleem is dat het allemaal niet invoelbaar wordt gemaakt. Armin raakt al aan het begin van het boek in een soort panische toestand. Misschien ben ik te weinig vader om dat na te kunnen voelen. Maar meer dan eens heb ik me afgevraagd waar de man zich in godsnaam druk om maakt. Hij heeft een goede relatie met zijn zoon Bo (al wordt die verstandhouding naar mijn smaak ook niet erg overtuigend geschetst) en zelf is hij ook niet de meest trouwe huisman, zo blijkt verder in het boek. Dat iemand anders de vader van zijn kind is zou slechts van administratieve waarde hoeven zijn.

Kortom: het probleem waar de hoofdfiguur zich mee bezig houdt komt me voor als een luchtbel.Of ik dat ook zou vinden als ik zelf onvruchtbaar zou zijn en ik zou bij mijn vorige vriendin een kind etc, dat weet ik niet. Maar waar het mij om gaat is dat Glastra van Loon het probleem, waar hij zijn boek omheen heeft geschreven, bij mij niet aannemelijk heeft kunnen maken. De wetenschappelijke verhandelingen en ellenlange gesprekken over voortplanting bij diverse dieren en over erfelijkheid en Darwin, komen dan zacht gezegd wat potsierlijk over. De erotische scenes ('Men vergete de sex niet!') zijn duidelijk voor het erotisch gehalte van het boek toegevoegd: de functie van de verschillende beschreven vrijpartijen in het verhaal is in de meeste gevallen verwaarloosbaar (je zou Glastra van Loon er bijna van gaan verdenken dat hij hoopte dat het boek verfilmd zou worden, met knappe actrices in de hoofdrol!).

De ontknoping ten slotte is een anticlimax. Erger nog: het is een ongeloofwaardige anticlimax. Het rammelt aan alle kanten. Dat zijn huidige vriendin al die tijd geweten heeft wie de echte vader was. Dat de vader van Armin sterft omdat hij geëmotioneerd raakt van het lezen in een apocrief Bijbelverhaal, dat hij eens van Monika heeft gekregen - waarom, vraag je je af. Monika was al bijna tien jaar dood en hij wist niets van de crisis die zijn zoon doormaakte. Dat ze zijn as uitstrooien boven het graf van Monika. Ik was blij dat het toch nog een happy end was, want als er ook nog eens bloed en ellende aan te pas was gekomen, had ik niet voor mezelf ingestaan. Ofwel: met al zijn ijver heeft Karel Glastra van Loon een hopeloos mislukt boek geschreven.

Hoe kan het dan dat dit zo'n bestseller is geworden? Je leest De passievrucht bij wijze van spreken tussen de maaltijd en het toetje, en ik vermoed dat daar de aantrekkingskracht van de roman in schuilt. Volgende vraag: mag een roman niet gewoon een beetje niemandallerig zijn? Ben ik zo'n snob? Moet literatuur altijd innerlijke strijd en onthutsing teweeg brengen? Nee, dat denk ik niet. Ik kan direct een rijtje titels opnoemen die niet direct tot literatuur met hoofdletter L zullen worden geschaard, en die men zuiver en alleen voor de ontspanning leest, maar die wel degelijk heel goed geschreven zijn. Die (en dat is denk ik belangrijk) ondanks de pretentieloosheid iets te zeggen hebben. De passievrucht zou ik niet eens typeren als een lekker tussendoortje die men na nuttiging weer direct kan vergeten. Eerder zou ik het boek vergelijken met een zak chips die je gedachteloos helemaal leeg eet, om je vervolgens te realiseren dat er eigenlijk niet zoveel smaak aan zat.

Edwin Fagel