Natalie en haar co-writers

Lang, heel lang hoorden we niets meer van singer/songwriter Natalie Merchant. Haar laatste cd met eigen nummers was Motherland uit 2002. Een jaar later volgde nog een cd met folkmuziek, The house carpenter’s daughter, maar sindsdien verscheen er alleen nog een verzamelaar. Merchant wijdde zich geheel aan de opvoeding van haar dochtertje en ik begon me af te vragen of ze ooit weer terug zou keren naar de studio.

Het blijkt dat ik me voor niets ongerust heb gemaakt. Onlangs verscheen Leave your sleep, een dubbel cd waarbij Merchant de gedichten van de meest uiteenlopende Amerikaanse en Engelse dichters op muziek heeft gezet. Het project is ontstaan uit de omgang met haar dochter, zo zet Merchant in het cd boekje uiteen. “This collection of songs represents parts of a long conversation I’ve had with my daughter during the first six years of her life,” schrijft ze. Bij wijze van sprookjes las Merchant namelijk haar dochter gedichten voor. Gedichten over heksen, prinsessen, zeelieden en zigeuners. Ze besloot de (veelal obscure) gedichten op muziek te zetten.

Het werd een enorm project, waar ze vijf jaar mee bezig is geweest. Ze maakte van meer dan vijftig van deze gedichten liedjes en werkte samen met in totaal meer dan honderd muzikanten. En dat niet alleen: ze verdiepte zich terdege in de dichters, las hun biografieën, brieven en trad zelfs in contact met hun families, of waar mogelijk, met de dichters zelf.

Al deze informatie haal ik uit het cd boekje, en omdat ik de vervelende gewoonte heb die boekjes te bekijken voordat ik de cd beluister, dacht ik vóórdat ik de cd draaide: “Wat een hoop verspilde moeite. Als je tien goede muzikanten om je heen hebt, kun je toch ook vijftig liedjes mooi uitvoeren? En als je gedichten op muziek zet, heb je toch alleen te maken met de tekst van het gedicht? Waarom zou je al die moeite doen om meer te weten te komen over de persoon van de dichter?”

Maar toen had ik de cd nog niet gehoord. Die is heel bijzonder. (En dat woord gebruik ik na het uitproberen van diverse superlatieven. Ik heb ze geschrapt omdat ik er geen overtreffende trap bij kon verzinnen. En omdat ik niet hysterisch wil klinken.)

Gedichten op muziek - normaal gesproken ben ik er geen liefhebber van. De fout die de muzikanten dikwijls maken is dat ze vergeten dat de poëzie van zichzelf muzikaal is. Ik heb eens een gedicht uit de Verzen van Gorter als popliedje horen uitvoeren en ik hoop dat nooit meer mee te hoeven maken. Het was een onuitstaanbaar slecht liedje, omdat de tekst niet op het ritme, en niet in de melodie paste; terwijl de muziek (die niet aansloot bij de sfeer van het gedicht) wel de tekst volledig overstemde en je dus niets van het gedicht meekreeg.

Niets van dit alles bij Merchant. Ze heeft echte liedjes gemaakt van de gedichten, terwijl er niets verloren gaat van de kracht van de teksten. Als je de liedjes zomaar op de radio voorbij zou horen komen, zou je niet eens merken dat het gedichten zijn die op muziek zijn gezet, want de teksten liggen heel natuurlijk in de muziek.

De muziekstijl is te typeren als ‘folk’, maar die term is eigenlijk te algemeen. Een rondgang langs de liedjes leidt ons langs Amerikaanse country, Ierse folk, zelfs oosterse muziek (‘The King of China’s daughter’), jazz, blues, fanfare, filmmuziek, etc., etc. En ineens wordt duidelijk waarom er zoveel muzikanten nodig waren. Het lijkt een ratjetoe bij de eerste luisterbeurt, maar de cd vormt bij herhaald luisteren een wonderlijk geheel.

Ook de ‘bloemlezing’, om het zo maar even te noemen, is divers. We hebben verhalende gedichten als het ouderwets aandoende, maar huiveringwekkende ‘Nursery Rhyme of Innocence and Experience’ van Charles Causley (1917-2003), maar ook bijvoorbeeld het meer impressionistische ‘Equestrienne’ van Rachel Field (1894-1942):

Veel humor ook, bijvoorbeeld in de schier eindeloze opsomming van smaken in ‘Bleezer’s Ice-Cream’ van Jack Prelutsky (1940), door Merchant een nogal swingende opsomming trouwens, of de uitvoering van het zowel tragische als grappige ‘Calico Pie’ van Edward Lear (1812-1888):

Maar ook elders valt het plezier op waarmee de liedjes worden uitgevoerd. ‘The Janitor’s boy’ van Nathalia Crane (1913-1998) krijgt bijvoorbeeld een bevlogen uitvoering, en telkens spits ik mijn oren bij de Beatle-esque meezinger ‘It Makes a Change’ – en zing mee. Daar staat dan weer het duistere ‘maggie and milly and molly and may’ van e.e. cummings (1894-1962) of het stemmige‘Spring and fall: to a Young child’ van Gerard Manley Hopkins (1844-1889) tegenover.

Merchant noemt de dichters in haar begeleidende tekst haar co-writers, vandaar dat ze zoveel mogelijk over hen te weten wilde komen. En zo heeft ze de dichters ook duidelijk behandeld. Merchant heeft met gevoel voor de tekst en groot vakmanschap de liedjes op een integere manier tot leven gebracht. “Poets are the keepers of the sacred language that describes our holy places – unknown and unknowable,” schrijft Merchant. Een tekst waar ik eerst een Amerikaanse hyperbool in zag (ik denk door al die heiligheid), maar waar ik het na enig luisteren – en enig denken – roerend mee eens ben. Leave your sleep is een indrukwekkend eerbetoon aan de uitgevoerde dichters, aan de poëzie en aan de muziek.

Edwin Fagel