Lilja is 16 en gaat haar moeder achterna naar het paradijs, naar Amerika. Althans dat denkt ze, maar moeder laat niets van zich horen. Lilja blijft achter in voormalig Rusland. In een verpauperde flat. In een grauwe wijk. Zonder geld en aangewezen op prostitutie. Wat ooit ellende met een sprankje hoop was, eindigt in ellende zonder enige hoop.
Ga niet naar Lilja 4ever. Vooral niet als je al suïcidaal bent. Of juist wel, om te zien dat het altijd erger kan. Volgens Aristoteles (ook alweer 2325 jaar dood) kan een tragedie catharsis opwekken bij het publiek. Door het zien van andermans fouten en ellende kan de bioscoopbezoeker zijn eigen angsten en foute verlangens beleven. En dat zonder gevaar, want de personages doen het zware werk, terwijl jij lekker achterover leunt.
Toch wordt de cartharsische ervaring overschaduwt door de realiteitsschok die Lilja 4ever teweeg brengt. Haast als een documentaire verbeeldt de film de treurige werkelijkheid van verloederde kinderen en nietsontziende geile mannen.
Het beloofde land
Lilja rent langs de snelweg, naar een brug. Rammstein hamert hun ‘Mein herz brennt’. Lilja kijkt over de reling naar de voorbijschietende auto’s. De kijker wordt drie maanden terug in de tijd genomen. Moeder heeft een nieuwe vriend die haar mee naar Amerika neemt. Even vluchtig meldt ze aan Lilja dat zij nog niet mee mag. Een afgrijslijke scène volgt: Moeder en vriend vertrekken naar het vliegtuig en Lilja schreeuwt om aandacht. Ze wordt weggeduwd; het vliegtuig moet worden gehaald.
Haar tante moet voor haar zorgen, maar ruilt alleen maar van huis, zodat Lilja (Oksana Akinshina) in een nog treurigere flat achterblijft. Tevergeefs wachtend op post uit Amerika. Ze trekt op met een 13-jarig buurjongetje Volodya (Artyom Bogucharsky) die door zijn vader uit huis is geschopt. Ze snuiven samen lijm, schuilen voor scheldende jongens en zoeken elkaars warmte op. Lilja raakt in de prostitutie, kotst haar ervaringen uit aan de kant van de weg en koopt een bal voor Volodya en veel lekkers voor beiden. Ze ontmoet een aardige jongen die haar een paradijs belooft in Zweden. Hoop hoopt zich weer op en Lilja verlaat Volodya, die ellendig achterblijft. Het paradijs bestaat uit een afgesloten flat, prostitutie en mishandeling. Dankzij een beschermengel ontsnapt Lilja en rent lang de snelweg naar een brug.
Hopeloos medelijden
De sfeer van Lilja 4ever is treurig. Het deed me denken aan de kille jaren zeventig en tachtig, aan kale flatwijken, de film Christiane F, Oost-Duitsland en mensen die vergeten worden door overheden. Treurig is vooral om te constateren dat we twintig jaar verder zijn en dat de film een realistisch beeld geeft van achterstandswijken in voormalig Rusland. En van ouders die kinderen op straat zetten en van mannen die kinderen misbruiken. Een scène toont een reeks aan zwetende bovenlijven en hoofden van puffende mannen. De onderliggende partij, Lilja komt niet in beeld. Deze scène deed mijn pik van plaatsvervangende schaamte ineenschrompelen.
Lilja 4ever is dan ook niet anders te bekijken als een aanklacht tegen dit alles. Een aanklacht in de vorm van een verhaal. Regisseur Lukas Moodysson heeft nog gepoogd enig hoop in het verhaal te verwerken. De beschermengel die Lilja bevrijdt, is echter niet meer dan schijn, want hij kan Lilja uiteindelijk niet redden. Terwijl Moodysson toch bekend staat om zijn portretten van kinderen, die dankzij hun fantasie en aanpassingsvermogen zich redden in de verknipte wereld van volwassenen. In Fucking Åmål (1998) waren het twee tienermeisjes in een verlaten dorp die weg willen uit de oude verwachtingspatronen en elkaar daarin liefdevol steunen. In de communefilm Together (2000) zijn kinderen de dupe van de idealen van hun ouders, maar weten ze ook te overleven. Lilja 4ever is wanhopiger dan zijn voorgangers en daarmee minder genietbaar. Dit klinkt zwaar op de maag en dat is het ook. Lilja 4ever blijft behapbaar door een soort van hartverscheurend medelijden dat Lilja en Volodya oproepen.
Oksana Akinshina die Lilja speelt is de rede dat dit verhaal in Rusland speelt en grotendeels Russisch gesproken is. Moodysson had de jonge actrice in Sisters van de Rus Bodrov gezien en moest en zou haar hebben en paste daarom zijn film aan haar aan. Een terechte beslissing lijkt me, want Akinshina overrompeld met haar jeugdige vrolijkheid, naïviteit en tragiek in een suïcidale film.