Auteur: Elisabeth Eybers
Titel: Valreep – Stirrup-Cup
ISBN: 90-214-3083-1
Uitgeverij: Querido
Datum bespreking: 15-03-2005
 

Elisabeth Eybers is een 90-jarige Zuid-Afrikaanse vrouw die in Amsterdam woont. Ze heeft sinds haar debuut in 1936 een indrukwekkend oeuvre opgebouwd. Daar is sinds kort nog een nieuwe bundel aan toegevoegd, haar eenentwintigste: Valreep – Stirrup-Cup, verschenen bij uitgeverij Querido. Het is een bundel over ouderdom en vergankelijkheid – en een bijzondere bundel, al was het alleen maar omdat de kans groot is dat het Eybers’ laatste is. De titel voorspelt in ieder geval niet veel goeds, maar aan de andere kant, ik dacht tien jaar geleden, toen haar Nuweling verscheen, al met een testament van doen te hebben omdat de dichteres toen juist een hersenbloeding achter de rug had. Sindsdien heeft ze nog drie bundels gepubliceerd, en nu dus Valreep. Met wat geluk blijft Eybers publiceren tot ver na haar honderdste.

De poëzie van Eybers lijkt niet van deze tijd – tenminste, als je de criteria voor moderne poëzie dogmatisch hanteert. Geschreven volgens een strak rijmschema en metrum en volgens een duidelijke structuur doen de gedichten nogal klassiek, bijna gedateerd aan. Een scherp observatievermogen en een nuchtere, directe manier van formuleren maakt haar poëzie echter ook anno 2005 relevant.

De dubbele titel Valreep – Stirrup-Cup geeft al aan dat we hier te maken met een tweetalige bundel. De achterflap legt ons uit dat het Afrikaans haar vaders taal is, het Engels haar moedertaal. Zoals al in een aantal eerdere bundels het geval was, wordt ook in Valreep van elk gedicht zowel het Afrikaanse als het Engelse equivalent gegeven. De vertalingen zijn getrouw, maar, vermoedelijk ook vanwege de rijmdwang, niet helemaal letterlijk. Wie de gedichten naast elkaar leest (en dat kan bijna niet anders, ze staan naast elkaar afgedrukt), ziet de inhoud van de gedichten nauwelijks merkbaar verschuiven:

PYN

Pyn, met grimasse, met dierlike klanke,
kan sterker dan wat ook jou wese versteur
en tog is jou egtheid juis daaraan te danke
en word pyn byna nooit uitermate betreur.

(p. 14)

PAIN

Although pain with wry faces, with animal sounds,
is irrefutably apt to reveal
some derangement, regret for it stays within bounds:
there is nothing like pain to confirm that you’re real.

(p. 15)

 

De dubbele titel toont het subtiele betekenisverschil tussen de twee talen ook al aan: een stirrup-cup is niet precies hetzelfde als een valreep, het is een kopje thee dat tijdens het weggaan wordt gedronken.

Valreep bevat ouderdomspoëzie in de meest letterlijke zin van het woord. Veel gedichten gaan over het leven met de ouderdom, de ongemakken daarvan en ook de dramatiek. De te verwachten eigen dood en de dood van dierbaren. Zo bevat de bundel bijvoorbeeld twee korte gedichten over de dood van Eybers’ zoon. Dikwijls ook is de alledaagse situatie aanleiding voor een overweging die ofwel filosofisch van aard is, ofwel droogkomisch; meestal een combinatie van beiden:

SLOT

Jaar-in-jaar-uit voortdurend redelik fiks,
tagtig plus sewe tel vir feitlik niks;
vervaard by elke ongedempte klank
draal haar ervare asem eindeloos lank.

(p. 26)

Indrukwekkend, monumentaal. Kreten die voor de poëzie van Eybers veel worden gebruikt, en die er ook op van toepassing zijn. Vooral vanwege de directe toon van de regels die de eenvoudige poëzie een enorme lading geven; en vanwege de soepele taal die bijna ongemerkt rijmt. Het exotische effect van de buitenlandse talen vormt een groot deel van de charme van deze poëzie. De poëzie van Eybers is niet voor niets vooral populair in Nederland. Zouden we de poëzie net zo mooi vinden als ze in het Nederlands was geschreven? En heeft Zuid-Afrika niet nog een stel andere dichters te bieden, als het ons toch om exotische poëzie gaat? Men kan de vragen stellen. Maar daarmee wordt de gedichten tekortgedaan. De kracht van de poëzie ligt juist in wat zij is: de poëzie van een oude Zuid-Afrikaanse mevrouw in Amsterdam. Beter is het gewoon gelukkig te zijn met de bundel die we nu in handen hebben.

Edwin Fagel