Associatieve roots-ontdekking

‘Rivier de Lossie is Alfred Birnie’s literaire comeback’ vermeldt de achterflap. ‘Birney? Comeback? ‘Zijn debuut,’ had ik ook geloofd. Die andere mededeling achterop deze novelle klopt daarom helemaal: ‘Birney is een van de best bewaarde geheimen van de Nederlandse literatuur.’ Dat verklaart waarom ik niet eerder van deze schrijver had gehoord. Is het geheim Birney het verklappen waard?

In Rivier de Lossie vertrekt een Nederlandse folkgitarist naar Schotland, ondanks dat de daar geplande optredens van zijn band zijn afgelast. Zijn eigen familiehistorie trekt hem naar de rivier uit de titel, waar een plaatsje moet liggen waar een verre voorvader heeft gewoond. Zijn zoektocht lijkt heel logisch te beginnen met het zoeken naar zijn familienaam in een regionale bibliotheek. Al snel verliest de logica het van de poëzie, de muziek, het toeval en de associatie. De folkgitarist ontmoet een mysterieuze vrouw langs de rivier, spreekt met lokale bewoners en krijgt een middeleeuws Rivier-lied van Donovan maar niet uit zijn hoofd.

Mijn gedachten gingen naar de onduidelijke stamvader van de Nederlandse familietak. Had hij als jongeman ooit zijn stappen gezet rond deze kathedraal, waaromheen een geconserveerde stilte leek te hangen? Stond hij op de voor- of de achterplecht toen zijn achttiende-eeuwse zeilschip naar de Lage Landen vertrok? Welke kant keek hij op? Geloofde hij in een toekomst of hing hij aan een verleden? Kende hij de mythe van de drie Birnies in hun gevecht op drie benen tegen de Picten?

Ik, een nakomeling uit het zevende geslacht, vermengd met het bloed van al dan niet schimmige Nederlandse, Chinese en Indonesische voorzaten, liet mijn vragen even rusten. Ik was gelokt door het geruis van Rivier de Lossie, die stroomde langs de kathedraal. Ik posteerde me op de kleine betonnen verkeersbrug en tuurde naar een stroomversnelling, scherprechter voor forel en zalm.

(p. 27/28)

Degenen die gewend zijn aan de logica van historische romans of van op-zoek-naar-je-roots-boeken, raad ik dit boek niet aan. Rivier de Lossie is geen detective waarin het persoonlijk verleden netjes uitgezocht en uitgelegd wordt. De meeste puzzelstukjes komen wel voorbij, maar ze vormen zeker geen volledig beeld. En dat is ook direct de charme van het boek. De niet-ter-zake doende ontmoetingen in Schotland, de niet-afgeronde romance met een mysterieuze Schotse dame, de herinneringen aan een jeugd in Den Haag, de overdenkingen over identiteit. Ze zeggen weinig over de voorvaderen van de hoofdpersoon, maar des te meer over de hoofdpersoon zelf. Dankzij dit associatieve karakter is Rivier de Lossie een aangename novelle en is schrijver Alfred Birney wat mij betreft niet meer een van de best bewaarde geheimen, maar een aangename ontdekking. Bij nader bestudering van zijn bibliografie en biografie, dien ik mij als liefhebber van kort proza en als Hagenaar te schamen voor het feit dat dit een late ontdekking betreft.

Ricco van Nierop