Orkaan Joker

In 2005 spoelde regisseur Christopher Nolan met het donkere en intrigerende Batman Begins eindelijk de vieze nasmaak weg die het wanstaltig slechte Batman & Robin van Joel Schumacher in 1997 had achtergelaten. Die film was zo beroerd dat het bíjna eigenhandig de tot dan toe zo succesvolle Batman franchise (het personage verschijnt al vanaf 1939 in stripboeken, televisieseries, tekenfilms, enzovoorts) van het grote scherm had verdreven en het acht jaar duurde totdat een studio het aandurfde met een nieuwe film te komen. Van de vele verschijningsvormen die de superheld kent (van serieus en grimmig in de betere strips, tot heerlijk campy in de jaren '60 televisieserie), koos Schumacher voor de suikerspinversie. De zuurstokkleurtjes, een batmanpak-met-tepels en een over-the-top Arnold Schwarzenegger als superschurk Mr. Freeze, zorgden ervoor dat vrijwel niemand de man in het vleermuispak meer serieus kon nemen. Nolan koos met Batman Begins dan ook voor een volledig tegenovergestelde aanpak: zijn versie was grimmiger en realistischer en sloot daarin meer aan bij de stijl en het gevoel van het meest gelauwerde Batman stripverhaal ooit, The Dark Knight Returns. Het is dan ook niet toevallig dat het vervolg op zijn herstart van de Batfranchise een titel draagt die lijkt op die van die strip. Kan The Dark Knight zijn succesvolle en kritisch geprezen voorganger evenaren? Het antwoord daarop is even kort als simpel: ja, moeiteloos. Sterker nog: The Dark Knight is vermoedelijk de beste superheldverfilming ooit.

Net als in Batman Begins, probeert Nolan ook in The Dark Knight z'n film visueel in de alledaagse realiteit te aarden. Het beste voorbeeld voor die aanpak is de verschijning van The Joker. Was hij in vorige incarnaties nog een theatraal, misschien zelfs wel grappig mannetje, daar is The Joker hier niet meer om te lachen. Heath Ledger, die hier tragisch genoeg in zijn allerlaatste rol te zien is, speelt de superschurk als een natuurkracht. Zijn Joker is een bron van chaos die overal waar hij op het scherm verschijnt direct alle aandacht naar zich toetrekt. Zijn mismaakte, geschminkte gezicht en het intense spel van Ledger, maken The Joker tot de beste filmschurk in jaren: een morbide, fascinerende en in al zijn afschuwelijkheid vooral ook charismatische verschijning. Soms lijkt het of de kijker naar een heuse rampenfilm kijkt, waarin orkaan Joker genadeloos door de stad raast, terwijl de film even later een indringende horror lijkt met een innemende bron van kwaad die nietsontziend huishoudt en angst aanjaagt. In zijn sterkste momenten is The Dark Knight daarnaast ook een misdaadfilm in de lijn van Michael Mann's briljante Heat (een inspiratiebron voor de manier waarop Gotham City in beeld wordt gebracht), alleen dan met een losgeslagen,volkomen geschifte clown als schurk.

Wat dit over-the-top actiespektakel met scènes om je vingers bij af te likken, echter vooral boven het niveau van de gemiddelde blockbuster uittilt, is dat de film en passant moeiteloos complexe morele vraagstukken weet aan te snijden. Zo leent het thema’s uit een boek als Lord of the Flies en stelt ons de vraag: wat heeft het beschavingslaagje van de mens te betekenen, als hij onder extreme druk komt te staan? Of: is de rechtsorde zoals we die waarnemen een illusie? En: hoever kun je gaan om het kwade te beteugelen? Hoe lang voordat je zélf wordt wat je probeert te bestrijden? Is een ultieme bron van chaos en kwaad als The Joker er omdat kwaad nu eenmaal bestaat, of is hij een reactie op het bestaan van Batman en is de held daardoor mede verantwoordelijk voor de ellende die Gotham treft? The Dark Knight is, kortom, niet bang om de vragen die de acties van z’n personages oproepen en de gevolgen van hun handelen te belichten. Als Batman en The Joker tegen elkaar ten strijde trekken, is dat niet alleen de clash tussen twee iconische personages uit de populairculturele geschiedenis. Nee, in Nolan's versie is het ook een strijd tussen twee wereldvisies: het chaotisch, anarchistisch terrorisme van The Joker, versus de recht-in-eigen-handen, doen-wat-gedaan-moet-worden, licht dictatoriale 'rechtvaardigheid' van Batman.

Is er dan helemaal niks aan te merken op The Dark Knight? Jawel, maar het zijn kleine klachten in een grootse film. Zo had de transformatie die openbaar aanklager Harvey Dent ondergaat wel wat meer psychologische onderbouwing kunnen gebruiken en laat de film tegen het einde twee kansen om een nóg donkerder pad in te slaan, jammer genoeg liggen. Maar dat mag de pret absoluut niet drukken, want uiteindelijk vlíegen de tweeënhalf uur (!) die The Dark Knight duurt voorbij. Nolan heeft een film afgeleverd die direct bij verschijning al een klassieker is. De recensies vanuit Amerika (waar de film iets eerder opende) zijn jubelend en dat blijkt terecht. Heath Ledger zet een meer dan Oscarwaardige rol neer in een grimmige, realistische en intense achtbaanrit. Als je dit jaar maar één grote blockbuster kijkt, zorg er dan voor dat het The Dark Knight is.

George van Hal