Het tocht, waar het voorheen stormde

Over de verhouding boek en boekverfilming is al veel gezegd. Veel onzinnigs vooral. ‘Het boek was beter’ is de bekendste dooddoener. In een film moet toch vaak in 2 uur gezegd waar een boek honderden bladzijden voor uit trekt. Daarnaast komt een goed boek al tot leven zonder inmenging van andermans verbeelding. Dat een verfilming ook z’n voordelen heeft, merkte ik bij De ontdekking van de hemel van Krabbé, naar Mulisch. Na het zien van deze, zeer geslaagde, film kon ik toch mooi die ongelezen baksteen in de kast laten staan. Dat scheelde al snel een week of drie lezen.

Strikt genomen zou je beide producten als op zichzelf staande kunstwerken moeten zien. Strikt genomen natuurlijk, maar hoe doe je dat als je net omver bent geblazen door het boek Elementaire deeltjes van Michel Houllebecq?

Filmmaker Oskar Roehler was blijkbaar net als ieder ander ondersteboven van Michel Houllebecqs boek. Elementaire deeltjes (1998) leidde (vooral) in Frankrijk tot heftige discussies over de inhoud, interpretaties en impact van het boek. Een storm aan verwijten werd de schrijver gemaakt: seksisme, antifeminisme, homohaat, racisme, pornografie. Houllebecq haalt in het boek de verworvenheden van de linkse beweging sinds 1968 omver. De maakbare samenleving waarin alle gezindten vredig met elkaar leven, is volgens het boek achterhaald door de kapitalistische consumptiemaatschappij waarin egoïsme en ontsporing hand in hand gaan.

In de week voor ik Elementarteilchen zag, heb ik het boek gelezen. Het maakte op mij enorme indruk, vooral dankzij de omschrijving van de egoïstische personages en hun denkbeelden over de samenleving. Het boek zou echter nog meer indruk hebben gemaakt als ik het in 1998 had gelezen. Ondertussen kende ik de hetze rondom het verschijnen en vooral: de wereld heeft sindsdien een ontwikkeling doorgemaakt die Houllebecq al voorzag. De samenleving is anders gaan kijken naar vroegere linkse verworvenheden en liberale standpunten.

De film vertelt min of meer hetzelfde verhaal als het boek: De halfbroers Bruno en Michel groeien los van elkaar op. Michel ontwikkelt zich tot een fysicus die een succesvol kloononderzoek leidt, waarmee hij aantoont dat de mens zich zonder seks voort kan planten. Zelf geeft hij het voorbeeld; hij kan geen relaties aangaan. Zelfs niet met zijn jeugdliefde. Bruno is getrouwd, vader en leraar, maar kan zijn handen niet thuishouden in de klas. Nadat hij de tbs-inrichting mag verlaten, gaat hij seksueel volledig los. Vanaf hun tienerjaren hebben de broers regelmatig contact.

Als op zichzelf staand kunstwerk is de film maar half gelukt. Het verhaal is onderhoudend maar nergens urgent, de acteurs spelen niet slecht, maar weten niet te overtuigen. Voormalig MTV-presentator Christian Ulmen weet niet meer dan een typetje (sullige nerd) van Michel te maken. Maar ook de van Lola rentt bekende Franka Potente (als jeugdvriendin van Michel) en de hoofdrolspeler van Das Experiement, Mortiz Bleibtreu (speelt hier broer Bruno) komen niet veel verder dan grove schetsen van levens.

Als boekverfilming stond Roehler voor een onmogelijke opdracht: evenveel indruk maken als het boek. Dat is voor geen meter gelukt: het onderhoudende verhaal deelt hoogstens wat kleine klappen uit aan de voormalige hippies en hedendaagse new-agers. Laat staan dat de film iets met jezelf doet. Van storm met voorspellende gaven in 1998, via nog immer indrukwekkende leeservaring tot afgezwakt filmpje in 2006.

Ricco van Nierop