Luisterboek met beelden

Ik heb een probleem met boekverfilmingen. Dat is niet omdat ik vind dat “het boek altijd beter” is, of dat filmregisseurs te weinig eerbied hebben voor de edele kunst der letteren. Integendeel, ik zou zeggen dat filmregisseurs vaak juist te veel eerbied hebben. Maar eerder nog zou ik zeggen dat filmregisseurs de neiging hebben om bij een boekverfilming vergeten zélf het verhaal te vertellen. In plaats van het verhaal op filmische (in plaats van literaire) wijze te ontvouwen, actief, blijven ze passief en volgen ze het al bekende narratief. In plaats van hun medium te gebruiken om te hervertellen (wat al eeuwen de basis is van het vertellen van verhalen), passen ze het toe voor het maken van een verslag. Een boekverslag. In het boekverfilmingverslaafde Nederland is daarom die verslaving mijns inziens onderhand een maskering voor het feit dat veel Nederlandse filmers helemaal niet in staat zijn een verhaal te vertellen.

Ja, ik weet dat er uitzonderingen op die regel bestaan. Ook in Nederland.

Zou Die Wand Nederlands zijn, dan was de film een van die uitzonderingen. Want al is er van alles mis aan deze verfilming van Marlen Haushofers gelijknamige boek, het ontstijgt met gemak het niveau van Phileine zegt sorry of De eetclub of Komt een vrouw bij de dokter. Maar ja, dat zijn dan ook niet zulke goede boeken. En dat is Die Wand wel. Dat weet ik ondanks het feit dat ik Die Wand niet gelezen heb. Daarover later meer, want het probleem van Die Wand heeft ermee te maken.

Het basisgegeven van Die Wand is eenvoudig. Een vrouw brengt een weekend door in de jachthut van haar nicht Luise. Als Luise en haar man op een avond niet terugkeren uit het dorp, gaat ze naar ze op zoek. Dan ontdekt ze wat er aan de hand is: de omgeving van de hut is van de rest van de wereld afgescheiden door een grote onzichtbare muur. Al gauw wordt het duidelijk dat de situatie onomkeerbaar is en dat niemand haar zal komen zoeken. De vrouw leert zichzelf overleven door aardappels te verbouwen en te jagen, en in gezelschap van een hond, een koe en een kat brengt ze haar leven door. Langzaam veranderen haar beleving van tijd, ruimte en uiteindelijk ook van zichzelf. Om niet door te draaien, schrijft ze.

En dat laatste, dat schrijven, is een probleem in de film. Want al is de fotografie nog zo indrukwekkend te noemen (hoewel je ook zou kunnen zeggen dat het wel erg gestileerd en National Geographic-achtig is), het verhaal wordt nagenoeg volledig verteld door de tekst van het boek (wat de tekst is die de hoofdpersoon in haar journaal schrijft). Voortdurend hoor je actrice Martina Gedeck uit Marlen Haushofer voorlezen. Daarbij zie je haar lippen niet bewegen, maar zit ze in of loopt ze door het beeld, al dan niet uitbeeldend wat er in de tekst wordt opgeroepen. Die Wand, de film, lijkt daardoor vaak meer een videoclip van het luisterboek, dan een boekverfilming.

'Filmisch', zullen andere besprekingen misschien zeggen. Maar dat is omdat het woord 'filmisch' tegenwoordig synoniem is voor 'prachtige beelden'. En daarvan zijn er in Die Wand inderdaad heel erg veel. Maar prachtige beelden zijn niet meer dan prachtige beelden als ze weinig vertellen. 'Filmisch' betekent voor mij dat het verhaal wordt verteld door middel van film. En dat doet Die Wand juist niet.

Aan niets is dat duidelijker te zien dan aan het spel van Martina Gedeck. Dat zij tussen alle sfeershots door nog in staat is gebleken om dubbel en dwars te tonen een uitstekende actrice te zijn, is volledig aan haar eigen kwaliteit te danken. Terwijl Gedeck een van de vele schitterende passages leest over de relatie tussen de hoofdpersoon en de hond Luchs, zie je de twee op het scherm vaak kroelen, samen jagen of wandelen of gewoon elkaar betekenisvol in de ogen kijken. Laat de tekst weg, en je hebt een cliché over. Maar als er niet zoveel tekst zou zijn, zou Gedeck ook de ruimte hebben om in haar spel te vertellen wat Haushofer in haar tekst vertelt. Zoals Tom Hanks in Castaway drie kwartier in volkomen eenzaamheid tegen een volleybal praat, en daar zonder ironie een geloofwaardige en diepe menselijke relatie mee krijgt, zo had Gedeck met slechts een hond als tegenspeler het verhaal van Die Wand kunnen dragen.

Waarom regisseur Julian Pölser daar niet voor heeft gekozen, is me een raadsel. Is het de angst voor een ontoegankelijke, trage film vol zwijgende handelingen? Een weinig effectief offer, want Die Wand is een toegankelijke arthouse film, maar is nog altijd niet voor een enorm publiek, juist vanwege de lange lappen poëtische monologue interieur. Het is denk ik toch een teveel aan eerbied voor de tekst van Haushofer. Dat kan ik mij op zich wel voorstellen. Ik ben tijdens de film zo veel uit het boek voorgelezen, dat ik het gevoel heb dat ik kan vaststellen dat Die Wand een geweldig boek is. Ik zou zeggen: lees het, en mijd de film.

Joost Baars