De knop van een miljoen

Richard Kelly's The Box was aan de Amerikaanse boxoffice hetzelfde karige lot beschoren als voorgangers Donnie Darko en Southland Tales. Ondanks een veel toegankelijkere premisse, wist ook deze film weer weinig bezoekers naar de bioscoop te trekken. De reden laat zich samenvatten in de reactie van twee (tikkeltje domme) actiefilmliefhebbers op de trailer in de zaal bij een ándere film: "wat een vage film; die hoef ik niet te zien".

Ondanks het monetaire falen van Kelly's debuutfilm Donnie Darko, verwierf de regisseur toch al snel wereldwijde cultfaam. Zijn vreemde film over tijdsparadoxen en een levensgroot konijn werd een hit op DVD en wordt door velen inmiddels (terecht) gezien als één van de beste films van het vorige decennium. Het is dan ook jammer dat het na dat succes voor Kelly snel bergafwaarts ging. Zijn 'Director's Cut' van Darko werd door vele liefhebbers - zo ook door deze recensent - gezien als minderwaardig aan het sfeervollere, meer ambigue origineel. En zijn tweede film, Southland Tales, ging onaf in première op het filmfestival van Cannes, alwaar de vroege edit, inclusief ontbrekende special effects en met een bilverlammende speelduur van 160 minuten, door de aanwezige filmliefhebbers en critici vakkundig weggehoond werd. Natuurlijk was de ingekorte, definitieve bioscooprelease een stuk beter, maar toen was de schade al geleden: filmcritici stonden in de rij om de film af te doen met woorden als 'verwarrend', 'pretentieus' en 'saai' en ook filmbezoekers lieten de film massaal links liggen.

Fast forward naar eind 2009: Kelly's nieuwe film staat op het punt om uit te komen. Het script, naar een beroemd en geliefd kort verhaal van sciencefictionschrijver Richard Matheson (bekend van I Am Legend - het boek, niet de teleurstellende Will Smith adaptatie) en jaren geleden al eens verfilmd als aflevering van de legendarische serie The Twilight Zone lijkt een winner. Hoofdrolspeelster Camaron Diaz is bovendien wereldwijd nog altijd zeer geliefd en James Marsden (bekend van X-Men) is een mooie, in-en-in-Amerikaanse actiester. De centrale 'wat zou jíj doen'-vraagstelling spreekt bovendien tot de verbeelding en maakt de film geschikt om met je vrienden na afloop nog eens flink over na te bomen in de kroeg. Kortom: voldoende materiaal om The Box in de marketing tot The Sixth Sense- of The Ring-achtige hoogtes op te hypen. Helaas vertelt de ronduit teleurstellende recette een ander verhaal. Wat is hier gebeurd?

Terug naar de zaal en de (dommige) actiefilmliefhebbers. De trailer voor The Box komt langs tussen die van de nieuwe weerwolffilm The Wolfman, Nederlands wanproduct-in-wording Gangsterboys en Mel Gibson's nieuwe wraakthriller Edge of Darkness. Waar al díe films spiksplinternieuw en spectaculair ogen, oogt The Box (bewust) gruizig. De jaren zeventig kledij, het gebruikte filter, de vage scènes en het enigzins onsmakelijke halve hoofd van Frank Langella bieden meer sfeer dan alle andere trailers bij elkaar, maar dat is niet voldoende. De ouderwetse, trage arthousesfeer doet het in verhouding namelijk een stuk slechter dan de sneller-dan-je-knippert gemonteerde, duizelingwekkende, bijna misselijkmakende en bovenal volkomen inhoudsloze flits die de teaser trailer van Christopher Nolan's Inception aan de kijker voorschotelt. Gevolg: de bioscoopbezoeker die zoekt naar spanning of spektakel zal niet als eerste bij die groezelige, eigenaardige rolprent met die doos en die knop uitkomen.

En dat is natuurlijk jammer. Richard Kelly is een interessante filmmaker die iedereen in de gaten zou moeten houden en The Box had absoluut een beter lot verdiend. Kelly bewees met Donnie Darko al ontzettend talentvol te zijn en zelfs in het falen van het overambitieuze Southland Tales, was de hand van een boeiende regisseur te ontwaren: de film kende eerder tevéél inhoud dan te weinig, waardoor het uiteindelijk onder het gewicht van zijn verwarrende plot in elkaar stortte.

Wat zou jij doen?

Op basis van dat vorige werk, is het dan ook geen verrassing dat The Box het kijken méér dan waard blijkt te zijn. De film haalt wellicht niet de grote hoogte van Darko, maar is behapbaarder en meer in balans dan Southland Tales en nu al één van de meer interessante thrillers van het jaar. Het verhaal draait zoals gezegd om de vraag: "wat zou jij doen?" Het centrale morele twijfelstuk dat die vraag bij de kijker oproept, is krachtig in z'n eenvoud: de hoofdpersonages wordt een knop aangeboden. Druk erop en ergens in de wereld zal iemand die je niet kent sterven en de beloning voor die anonieme 'moord' is één miljoen dollar (en een bezwaard geweten). The Box lijkt daardoor wel wat op de huur-je-vrouw-voor-één-nachtje film Indecent Proposal, maar dan met een lekkere vleug sci-fi, en net als in die film weet je van tevoren eigenlijk al wel dat het simpel gestelde basisgeven niet zo vlekkeloos en net uit zal blijken te pakken als oorspronkelijk gesteld.

Kelly speelt met de vraag en de nasleep van de beslissing die de hoofdpersonages maken, in een film die – net als zijn voorgangers – overloopt van sfeer. Van het tot de verbeelding sprekende uitgangspunt, via het heerlijk en overtuigend neergezette tijdsbeeld (de jaren zeventig setting is overigens ook broodnodig: van het verhaal van The Box zou in deze tijd van mobiele telefonie en internet nog maar zeer weinig overblijven), tot bijna Darkoesque scènes waarin een geobserdeerde leerling en een spontaan opduikende kerstman de hoofdrol spelen; alles is tot in de puntjes verzorgd en sleept de kijker vakkundig Kelly's bevreemdende wereld in.

In die wereld zijn de twee hoofdpersonages de emotionele ankers. Kelly baseerde veel van de karaktereigenschappen van het getrouwde stel Norma en Arthur Lewis op zijn eigen ouders – zo is de voet van Diaz' personage Norma verminkt en is man Arthur bezig om een prosthese te ontwikkelen waarmee ze weer kan lopen; een ervaring die direct gekopieerd is uit het leven van Kelly. Dit alles helpt om de meer fantastische elementen in de tweede helft te aarden in een gevoelsmatige realiteit; een kracht van Kelly, die ook in Darko na een dikke anderhalf uur verwarrende, geestverruimde ideeën en concepten het diepst wist te raken met simpele tranen.

The Box is een bijzonder geslaagde thriller geworden. Toch zal de film absoluut niet zomaar bij elke kijker in de smaak vallen. Debet daaraan zijn het arthouse uiterlijk, de bevreemdende stijl en het hoogdravende sciencefictionconcept dat tegen de tijd van de uiteindelijke ontknoping de wat meer nuchtere kijker schouderophalend zal achterlaten. Bovendien zijn de man en vrouw welliswaar sympathiek, maar wordt hun verhaal nooit bijzonder of aangrijpend genoeg om écht te beklijven, waarmee The Box veel meer een ideeënfilm blijft dan het persoonlijke relaas dat Kelly ongetwijfeld voor ogen had.

Voor de doorgewinterde Donnie Darko-fans is The Box een must-see. Zij krijgen een prachtige, vakkundig gemaakte, sfeervolle, arthouse-achtige sciencefictionthriller met de herkenbare handtekening van Kelly. Alle anderen moeten wellicht eerst eens de trailer bekijken (als u 'm tenminste halverwege uitzet om de film verder niet te verpesten). Bent u geïntrigeerd? Kijken! Denkt u, net als die dommige actiefans, 'wat een vaag gebeuren!'? Sla The Box dan met een gerust hart over. Er komt binnenkort tenslotte ook weer een lekker traditionele wraakthriller met Mel Gibson aan.

George van Hal

Check ook de recensie van Donnie Darko (2002) op deRe.