Toen ik een jaar of acht was en voor het eerst oppasloos door mijn ouders thuis werd achtergelaten, besloot ik om lekker lang op te blijven. Tegen een uur of elf begon ik al te knikkebollen en zou zonder enige twijfel in slaap zijn gevallen als de omroepster niet een film zou hebben aangekondigd die absoluut niet geschikt werd geacht voor jeugdige kijkers. Ik wreef de slaap uit mijn ogen en ging er eens goed voor zitten.
Al bij de eerste scène, waarin een langharige man zwetend en bevend zat te foeteren tegen een foto van een naakte vrouw, begon ik te twijfelen of ik er goed aan deed de raad van de omroepster in de wind te slaan. Natuurlijk won de nieuwsgierigheid het van de opvoeding en zo zat ik vergezeld van aangename mondharmonicadeuntjes een avond lang geobsedeerd naar de borsten van Monique van de Ven te kijken.

Jaren later werd ik voor school geacht een leeslijst samen te stellen en opgejut door mijn herinneringen aan de schokkende beelden uit de film pronkte Jan Wolkers’ Turks fruit fier bovenaan. Hoewel de aangedragen billen en borsten in dit boek me als jonge adolescent zeker niet vervelend voorkwamen, verbaasde ik me er na enige bladzijden over dat het boek waarachtig ook nog zoiets als een verhaallijn bezat, en wat een warm verhaal dat wel niet was. Toen ik het boek een krappe 200 bladzijden later dichtsloeg, realiseerde ik me dan ook dat de borsten van Monique van de Ven me flink in de luren hadden gelegd.

En nu weer zoveel jaren en herlezingen verder verbaas ik me in de verste verte niet meer over die verschillende percepties. Die tegenstelling van het grove, vrouwonvriendelijke holenmens en de liefhebbende en verzorgende man zijn juist de grote kracht van dit boek. Het zijn nu eenmaal facetten die ieder zich op twee benen voortbewegend schepsel in zich herbergt en daar op de een of andere manier vorm aan dient te geven. Waar romanpersonages vaak erg eendimensionaal blijven doordat één of enkele karaktertrekken bijna karikaturaal wordt uitvergroot zo is het hoofdpersonage uit Turks fruit juist zo enorm menselijk in al zijn tegenstrijdigheid.

Turks fruit kent een niet chronologisch verloop. De ikpersoon verhaalt achteraf over een relatie met de liefde van zijn leven. We leren de kunstenaar Erik Vonk kennen als zijn vrouw Olga hem net heeft verlaten. Hij is volledig naar de knoppen door dit verlies en probeert uit frustratie, woede en wellicht een verwoede poging een nieuw exemplaar Olga te treffen, het gehele hoofdstedelijke aanbod aan vrouwen aan zijn pik te rijgen. Dat gebeurt niet echt geraffineerd waarbij de meisjes bijna worden gedegenereerd tot super-de-luxe opblaaspoppen. Een degelijk stijlmiddel om de omgang met Olga te contrasteren, want het seksuele samenzijn met haar wordt weliswaar even expliciet verteld maar laat tussen de regels door tevens zien hoe verknocht Erik is aan haar en haar lichaam, dat hij vergelijkt met een opgewreven appel. Alleen het expliciete, bijna volkse taalgebruik in deze seksscènes zou als banaal kunnen worden opgevat. Maar daarover heeft Wolkers al eens opgemerkt dat de gewone woorden, de goede woorden zijn. En als je zoiets uit de mond van Jan Wolkers hoort dan kun je bijna niet anders dan het beamen.

In flashbacks verhaalt Erik in het volgende deel van het verhaal over de zeer gelukzalige periode waarin hij en Olga trouwen en waar alleen de schoonmoeder dit geluk voor de voeten loopt. Zij koppelt Olga aan een zakenrelatie waarna het huwelijk spaak loopt. Erik maakt de lezer deelgenoot van zijn dagdromen waarin hij betrokkenen op gruwelijke wijze foltert. Ook hier maakt Wolkers gebruik van onverbloemde taal hoewel de grote antiheld Erik inmiddels kan rekenen op de sympathie van de lezer.
In het laatste deel van het boek leert hij de wanen, angsten en depressies van Olga kennen en doorgronden. Repeterend, als bij het uit het hoofd leren van de tafel van 9, laat Wolkers de grote thema’s op de lezer inhameren. Zoals in zoveel van zijn werk maakt Wolkers hier gebruik van fraaie symboliek. De meest voor de hand liggende uitleg omtrent Olga’s bijna hysterische angst om zwanger te worden bijvoorbeeld is die over haar moeder, die na de afzetting van een van haar borsten door een kankergezwel haar dochter heeft voorgehouden dat zij hem er als kind heeft afgezogen. Maar die hysterie wordt gaandeweg zeer geraffineerd verduidelijkt met andere traumatische belevenissen rond dit thema. Olga wil zo graag leven, maar is in feite doodsbenauwd voor datzelfde leven. Wolkers verbeeldt dat prachtig met een beeld dat Erik van Olga heeft gemaakt en waarover hij later peinst: ‘… dat ik met dat beeld haar angst gestalte had gegeven. Haar angst voor het moederschap. Dat het geen vrouw was die een kind optilde maar van zich afstootte naar de aarde’. Sterk hierin is ook dat Erik Olga in feite wereldwijs heeft gemaakt maar daarmee onbewust haar en hun doodsvonnis heeft getekend.

Als bij Olga uiteindelijk een hersentumor wordt geconstateerd, vindt Erik hierin veel verklaringen voor haar gedrag. Dit lijkt heel plausibel voor een man die zomaar aan de kant is gezet. Om die reden vind ik in het laatste deel van Turks fruit voornamelijk instemming met het gekozen perspectief. Voor het overige deel van het verhaal is dat discutabel. In een grote liefdesroman zet je je als lezer toch onmiddellijk schrap voor vals sentiment, juist als het in de 1^e persoon geschreven is. Niet dat ík het valse sentiment ergens ben tegengekomen, integendeel. En toch is het boek natuurlijk niets anders dan opgesmukte nostalgie, wat pleit voor de schrijver.
En die opsmuk is natuurlijk Wolkers’ sterkste troef, waarin hij zich van zijn middelmatige collega’s weet te onderscheiden. In beelden en vergelijkingen leren we in Wolkers een groots stylist kennen. Sinds De achtertuin van Jan Wolkers weten we dat een dergelijk idioom heel natuurlijk is voor de beste man. De woorden die Olga vormgaven deden de castingdirector van de film zoeken naar een type Monique van de Ven. Monique van de Ven deed mij zoeken naar Turks fruit, dat zachte, zoete snoepgoed.

Erwin van Wouw