Weet je nog, Pablo, een week of twee geleden, op een warme maandagavond? Samen met een huisgenoot lees ik je gedichten voor aan een exotische schoonheid, luisterend naar de nog exotischer naam Yasmin. Je gedichten hebben nog niets van hun kracht verloren; Yasmin merkt echter op hoeveel speelser het Spaanse klinkt dan dat zware, kelige Nederlands.
Anderhalve week later doen vier dichters tijdens een hommage-avond op Poetry International de meertalige Neruda-voorleessessie professioneel over en blijkt juist het Nederlands de taal te zijn waarbij de gedichten het sterkst spreken. Vier dichters, uit alle windstreken, lezen hun favoriete gedicht van Neruda in Spaans of Engels en één eigen gedicht. De lezingen in het Spaans ontberen nu juist, misschien door de wat eentonige voordracht, de speelsheid die eerder in mijn achtertuin nog geroemd werd, terwijl de Nederlandse vertaling op de beamer deze lezer opnieuw in een Neruda-vervoering brengen.
Centraal op deze avond staat natuurlijk de dichter Neruda en dan met name zijn politieke engagement, wat vooral werd gevormd door de Spaanse Burgeroorlog en de dood van dichter Federico Garcia Llorca, in 1936 door de falangisten vermoord. Het is deze politieke moord die Neruda’s engagement richting zal geven, al is hij, zoals vrienden nogmaals stellig beweren in de half voltooide documentaire die als inleiding op de dichters vertoond wordt, bovenal humanist en geen extremist. Neruda’s politieke gedichten zijn weliswaar vaak minder dan zijn liefdesgedichten, maar weten tegelijkertijd de wet ‘expliciet engagement = slechte poëzie’ naadloos te omzeilen. De politieke Neruda is weliswaar krachtig en direct maar ook krachtig en direct. Zijn engagement is waarachtig, zoals in het gedicht ‘Ik verklaar enkele dingen’ wat door de verontwaardiging en het persoonlijk verlies wat er steeds in meeklinkt weet te raken. De dichter stelt weliswaar grote uitwassen aan de kaak, maar doet dat met persoonlijke, kleine, beelden: het verlies van zijn huis en van zijn vrienden:
Ze noemden mijn huis
het huis van de bloemen, want overal
barstten geraniums open: mooi
was mijn huis
met zijn kinderen en honden.
Weet je nog, Raul?
Weet je nog, Rafael?
Federico, daar onder de grond,
weet jij het nog
dat huis van mij met zijn balkonnen
waar het junilicht de bloemen in je mond verstikte?
Het gedicht dat de Peruaanse dichter Mario Montalbetti als favoriet gekozen heeft is een vintage Neruda liefdesgedicht, al merkt Montalbetti interessant genoeg op dat ook Neruda’s liefdespoëzie vanuit een politiek perspectief te interpreteren is. De eerste regel van het gedicht: ‘Ik hou ervan wanneer je zwijgt, dan is het net of je afwezig bent’ krijgt een nogal zwartgallige lading als de ik in het gedicht een dictator is…
Elke dichter leest na Neruda ook een eigen gedicht en wordt door de kordate presentator Jana Beranova kort ondervraagd op engagement in het eigen werk. Wat vooral overeind blijft, toch, deze avond, is de liefde. Niet alleen in de liefdesgedichten, maar ook Neruda’s liefde voor volken, landen, huizen, bloemen en boegbeelden en ook de liefde van anderen voor deze opmerkelijke dichter:
Neruda grenst in het Noorden aan de stilte
van de geliefde vrouw
en in het Zuiden aan de stilte
van de man met angst.
Neruda grenst in het Westen aan het ene schemerduister
en aan het andere,
bloedend snellen ze voort
om de zwijgende standbeelden uit te wissen.
Neruda grenst in het Oosten aan het glas wijn
en aan het woord melancholie.
Mario Montalbetti, Peru.
Neruda is weer overal. In de hoofden en harten van dichters, in die van filmmakers en publiek en vooral in mijn achtertuin op een zwoele zomeravond.