Hommage aan Pablo Neruda
35e Poetry International Festival
Datum : 06-06-2004
 

Tussen Pablo Neruda en ondergetekende was het liefde nog voor het eerste gedicht. Sommige liefdes ontdek je namelijk zelf, op andere word je gewezen. Zo ontdekte ik mijn Grote Favoriete Dichter door een film en twee boeken. De film, Il Postino, maakte daarbij uiteindelijk nog de minste indruk. Veel meer haalde ik uit het boek Brandende liefde van Antonio Skarmeta, wat de basis was voor de film en door de vervolgens gelezen memoires van Neruda’s vrouw, Matilde Urrutia. Zo leerde ik Neruda kennen zoals men hem moet leren kennen: met liefde. Wat uit de boeken met name naar voren kwam, naast fragmenten van gedichten die het verlangen naar méér aanwakkerden, was Neruda’s allesomvattende liefde voor taal, zijn vrouw, zijn land en zijn volk. Pas daarna ging ik zijn gedichten lezen, maar ik was al voor de grote Chileen gewonnen nog voor ik één compleet vers van hem gelezen had.

In de daaropvolgende maanden zong ik waar ik kwam de lof van Pablo; die lof had vaak meer te maken met Neruda-als-mens dan met Neruda-als-dichter. Besmet met Urrutia’s bewondering voor haar man was ik helemaal onder de indruk van de positie die de dichter in zijn land en in de wereld wist in te nemen. Er zijn verhalen van voordrachten van Neruda in een fabriek (!), alwaar de arbeiders eerst in een bewonderend stilzwijgen de dichter aanhoren, om vervolgens in huilen uit te barsten, iets wat ik eender welke Nederlandse dichter nog maar moet zien doen. Het ongetwijfeld persoonlijk ingekleurde verslag van Urrutia over de begrafenis van de dichter, is ook op zijn minst ontroerend. Neruda sterft enkele dagen na de staatsgreep van Pinochet en is vanwege zijn communistische sympathieën weinig geliefd bij de nieuwe machthebbers:
"We bereiken het pleintje van de San Cristobalheuvel. Uit alle straten komen mannen, vrouwen, komt het volk om zich bij de stoet te voegen, om hun dichter vaarwel te zeggen, de man die zoveel aan hen dacht, die zo gestreden had opdat er ooit op een dag gelijkheid zou heersen, opdat hun gerechtigheid gedaan zou worden. […] Er verschijnen ook wagens met militairen die hun mitrailleurs richten maar verder gaan ze niet, ze willen ons zeker bang maken. Dat lukt ze niet. Steeds meer mensen voegen zich in de stoet en allemaal samen verheffen ze hun stem en roepen: ‘Pablo Neruda, present, nu en altijd.’" De rouwenden komen in vreedzaam verzet tegen het militaire machtsvertoon en eindigen met het zingen van De Internationale. Een krachtige getuigenis van hoe geliefd deze dichter was bij zijn volk.

Liefde is het sleutelwoord in alles met Neruda. Want hoezeer ook onder de indruk van Neruda-als-mens, het was en is Neruda de dichter die mij voor zich won. Zijn mooiste gedichten zijn wat mij betreft zijn liefdesgedichten en dat zijn de gedichten die mij als dichter het meeste leerden. Ik was getroffen door de liefde zoals die bijvoorbeeld spreekt uit Sonnet XCIV, maar ook door het pathos en het wat aparte taalgebruik:

Zou ik sterven, overleef me met zoveel elementaire kracht
dat je een grenzeloos koude, witte woede wekt,
richt je onblusbare ogen van zuid tot zuid
laat de gitaar van je mond klinken van zon tot zon.

Je lach noch je voetstap mag wankelen,
ik wil niet dat mijn erfenis, de vreugde sterft….

Door Neruda te lezen leerde ik dat je als dichter het grote gebaar niet hoeft te schuwen maar juist moet omarmen, je volle, grenzeloze liefde in de poëzie moet gooien. Ik leerde metaforen van hem, ik leerde liefhebben in taal. Zowel wat betreft techniek (op zoek naar ongebruikelijke combinaties) als qua thematiek en onderliggend gevoel was Neruda mijn grote "leermeester", wat wil zeggen dat ik in mijn poëzie op zoek ging naar iets soortgelijks als wat ik in zijn poëzie aantrof, zonder hem te willen kopiëren.

Liefde is het sleutelwoord voor Pablo Neruda. Vandaar dat ik zijn communisme een tijdlang vanuit liefde kon verklaren en met de mantel der liefde kon bedekken. Uit Neruda’s politieke overtuigingen sprak zo overduidelijk de liefde voor zijn land en volk, dat ik het de man moeilijk kwalijk kon nemen een politiek aan te hangen die destijds weliswaar door vrijwel elke weldenkende kunstenaar werd aangehangen, maar die in mijn tijd al lang "ontmaskerd" was. Ik was ervan overtuigd dat Neruda niets wist van Stalins excessen, dat het mijn Grote en Geliefde Dichter alleen te doen was zijn volk recht te doen. Maar de liefde tussen mij en Neruda bekoelde toen ik in Polen was en tussen de relicten van het communisme in Canto General al te overdreven lofprijzingen op Stalin las. Ergens in de Poolse bergen sloeg ik Neruda’s meesterwerk dicht en heb het sindsdien niet meer geopend.

Natuurlijk ben ik Neruda niet vergeten, al heb ik in die vijf jaar die sinds het dichtklappen van Canto General verstreken zijn nog maar sporadisch zijn gedichten gelezen en dan met name mijn lievelingen. Volgende week houdt Poetry International een hommage aan Neruda en zullen collega’s van de Chileen spreken met zijn stem. Blijkbaar geldt ook buiten Chili nog steeds het "Pablo Neruda, nu en voor altijd".

Milla van der Have