Regisseur: Spike Jonze
Titel: Adaptation
Hoofdrolspeler(s): Nicolas Cage, Nicolas Cage, Meryl Streep, Chris Cooper
Datum bespreking: 10-03-2003
 

Ook een recensent is een writer’s block niet vreemd. Ik heb de film gezien, achtergrondinfo gelezen, mijn oordeel klaar, maar het scherm blijft wit. Heb ik soms niets te zeggen over Adaptation? Ik kan toch minstens melden dat de makers van het geniaal bizarre Being John Malkovich de kijkers wederom subliem in verwarring brengen. Of dat ik was vergeten dat Meryl Streep en Nicolas Cage goed kunnen acteren. Maar ik kan hun speelplezier niet overbrengen tot simpele woorden. Als ik dan in ieder geval het verhaaltje navertel, is mijn recensie al half gevuld. Maar de passie die uit de film spreekt, krijg ik niet in mijn word-document gehamerd. Ondertussen kras ik panisch mijn kladblok gitzwart. Wat hebben ideeën voor zin, als de formulering achterblijft.

Charlie Kaufman schreef Being John Malkovich voor regisseur Spike Jonze. Als gevierd scenarioschrijver begint hij enthousiast aan zijn volgende werkstuk. Een bewerking (adaptation) van de roman The Orchid Thief van Susan Orlean. Hoe Orlean over de orchideeënkweker John Laroche schrijft, zo wil Charlie het in zijn script krijgen. De passie moet overkomen. Maar het is een te grote uitdaging, Charlie loopt vast. Zijn tweelingbroer Donald, die bij hem logeert, ziet dat schrijven ook wel zitten. De nitwit volgt een script-cursusje en schrijft in no-time een verkoopbaar thriller-scenario. Daarbovenop weet Donald ook nog eens met gemak alle vrouwen te krijgen waar Charlie niet eens op af durft te stappen. En dat terwijl Donald net zo kaal en dik is als de grote kunstenaar Charlie.

Misschien is dat een idee. Een cursusje volgen. Nu weet ik toevallig dat collega-recensent Oscar Krieger altijd hoog opgeeft van zijn voltooide LOI-cursus Recensies schrijven, dat kun jij ook! Maar wat moet ik daar nu leren wat ik nog niet weet. ‘Een pakkend begin, even het filmverhaaltje samenvatten, melden waar we de acteurs en regisseur van kennen, wat oordelen geven over spel, verhaal en hoe dat in beeld is gebracht. En dit alles goed onderbouwen, netjes formuleren, van een conclusie en een lekkere uitsmijter voorzien en klaar is de recensent.’ Ik schrijf al jaren succesvol recensies, dus dit simpele schematische stadium allang gepasseerd! Alhoewel, ik weet genoeg, maar hoe komt het dan dat ik wederom naar een wit scherm zit te staren? Heeft die Oscar, met zijn overigens zalige vriendin, vast nooit last van. Toch maar eens uitzoeken hoe hij het doet.

Charlie zet zijn schroom opzij en vraagt Donald hem te helpen. Hij zelf durft schrijfster Susan Orlean niet aan te spreken, terwijl dat essentieel is voor de voortgang van zijn script. Donald gaat in zijn plaats en ontdekt hoever de passie van Susan voor de orchideeënkweker gaat.
Tot zover een simpele uitleg van het ingewikkelde verhaal van Adaptation. Misschien ook wel het verhaal van de totstandkoming van diezelfde film. Want de film start op de set van Being John Malkovich en is wederom door Spike Jonze geregisseerd naar een scenario van de echte Charlie Kaufman die het bestaande boek van Susan Orlean bewerkte. De geniale verhaalstructuur brengt iedere recensielezer in verwarring, maar niet de kijkers van deze film. Ik doe daarom ook geen moeite om meer uit te leggen. Waar Being John Malkovich ingenieus en bizar grappig was, is Adaptation voornamelijk ingenieus. De grappen op de korte baan zijn spaarzaam en komen vooral voort uit de verschillen tussen de broers. Wel zit er humor in de postmodernistische verhaalstructuur. Charlie wil alle Hollywood-clichés in zijn script vermijden, maar als hij eenmaal op gang is gekomen (het slot van de film) heeft de kijker al een achtervolging gezien en een hoofdpersoon die een wijze les leert.

Het moet uitermate origineel zijn. Niet zoals je dat even snel op een cursusje leert. Precies daarom blijft mijn scherm nog steeds leeg. Ik druk op de reset-knop van mijn computer. Als mijn gebruikersnaam en wachtwoord gevraagd worden, aarzel ik geen moment en log niet onder mijn eigen naam in. Het LOI-cursusje Hacken doe je zo dat ik ooit volgde, heeft eindelijk nut. Voor mij verschijnt een leeg word document. Ik tref het, hij begint net aan een recensie. Binnen een seconde staat er een soort formulier op het scherm. Hij vult de titel van de film in (Confessions of a dangerous minds), namen van de regisseur en de hoofdrolspelers en ondertekent vast de lege recensie met zijn naam: Oscar Krieger. Het stuk is opgebouwd uit alinea’s al voorzien van tussenkopjes: intro, verhaal, acteurs & regisseur, spel & beeld en slot. In het kleine uurtje dat volgt zie ik voor me hoe mijn collega deze blauwdruk invult. Eerst met kreten: ‘Ik ben Barris en vermoorde 33 mensen’, ‘dubbelleven’, ‘niet zo bizar als Malkovich’, ‘sterk spel Rockwell’, ‘kijker blijft met ? zitten’. Naar gelang de tijd verstrijkt veranderen de kreten in soepeler lopende zinnen. Gefascineerd kijk ik als het ware door Oscar’s ogen hoe hij een stukje in elkaar draait.

 

Charlie Kaufman overkwam zijn writer’s block met dank aan zijn broer. Samen zijn ze genomineerd voor een Oscar en natuurlijk in de categorie Beste script/adaptatie. Charlie Kaufman kan er wat van. Een slapjanus vast laten lopen in een creatief proces en hem een oplossing laten vinden in het creëren van een sterker personage. Zo krijgt de timide werkloze kunstenaar in Being John Malkovich het niet voor elkaar om zijn passie op het publiek over te brengen. Als hij eenmaal de weg heeft gevonden in het hoofd van beroemd acteur Malkovich, weet hij als puppeteer door te breken en gelijk ook de vrouw van zijn dromen te bemachtigen. In Adaptation is Charlie zelf de slapjanus en is zijn identieke broer Donald zijn snelle succesvolle versie. Door de simpele, maar wijze lessen van Donald komt Charlie tot de kern van de zaak: waar je creativiteit breed uitwaaiert, moet je je laten leiden door de passie.

Het lijkt allemaal zo simpel, maar toch ontdek ik niet op welke wijze die passie voor de film in de tekst sluipt. Oscar Krieger is klaar, hij sluit af en begint een spelletje patience. Vliegensvlug lost hij vier spelletjes achter elkaar op, terwijl ik achterblijf in gezelschap van een groot vriendelijk vraagteken.
Ik log me uit als Oscar en kom als Ricco weer m’n computer in. Terug naar mijn lege document, stel ik het schemaatje op en begin ik, hoe belachelijk ook, met invullen. Snel gaat het niet, maar ik heb geen passie voor patience en daarmee iets meer tijd dan mijn boerenslimme collega.

De poppenspeler, Charlie Kaufman en ook tv-man Chuck Barris uit die andere Kaufmanfilm (Confessions of a dangerous mind) missen de controle over hun leven en krijgen daardoor hun passie niet overgebracht. Maar als de poppenspeler in Malkovich zit, heeft hij net als broer Donald uit Adaptation en hitman Chuck Barris uit Confessions de controle over zijn leven en weet daardoor zijn passie richting te geven. Dus bij scenario nummer drie wordt de hoofdpersoon Charlie Kaufman eindelijk wat wijzer. Daarvoor moest hij wel zichzelf in het scenario schrijven, zich als het ware in de strijd gooien. Iets waar hij van schrikt: ‘it’s egoistic’ schreeuwt hij uit tegen zijn broer.

De invuloefening lukt wonderbaarlijk goed. Als ik het teruglees, ontdek ik zelfs mijn passie voor de film in het stuk. Logisch want het is mijn passie, maar ook Oscar, die ik het stuk liet lezen, kon niet wachten met naar de bios te snellen. Dankzij de strakke opzet, hervond ik m’n passie en de vrijheid juist weer te spelen met Oscar’s schema. Oscar bedankt. Voortaan kun je met recht je naam tot initialen afkorten, ok?

Adaptation is een ingenieuze, absurde film, met minder (simpele) humor dan Being John Malkovich. En dat is jammer, maar niet zo erg als je de humor op een hoger plan zoekt, namelijk in de vindingrijkheid van het verhaal. Meryl Streep (als Susan Orlean) is terug met goed en niet-irritant spel, zonder dat ik erom gevraagd heb. Nicolas Cage verbaasd mij, ik had de man niet zo hoog zitten en nu speelt hij overtuigend de beide Kaufmannen. Ik heb in geen enkele scène getwijfeld of het nu Donald of Charlie was, ondanks hun identieke uiterlijk en haast identieke kledij. Met Adaptation hebben Charlie Kaufman en Spike Jonze een tweede kunstwerk geconstrueerd en sta ik met een toetsenbord vol spatiebalken.

Niet dus, dankzij Oscar en Charlie is het scherm vol en mijn recensie af. Wel heb ik aan deze uitermate goede film een identiteitscrisis overgehouden. Of ligt dat aan de gespleten persoonlijkheid van deze recensent? Als dat zo is, blijft ons beider oordeel over de film overeind.

Ricco van Nierop

Ps: voor degene die nog gaan kijken, graag speciale aandacht voor het werk van boom operators Lawrence L. Commans en Mark Fay. Zij zijn verantwoordelijk voor het veelvuldig in beeld komen van de hangende sokmicrofoon. Jongens, hou je hengels omhoog!