Oké cynisch, maar luister: Speel met overgave een verstandelijk beperkte medemens (voorlopig meest recente eufemisme), wek medelijden op voor alle mensen met mogelijkheden (van autistisch tot schizofreen) en win daardoor publiek en een oscar voor jezelf. Het beproefde procédé werkte bij Dustin Hoffman (Rainman) en bij Tom Hanks (Forrest Gump). Russel Crowe (schizo in Beautiful Mind) en Sean Penn (halfautistisch in I am Sam) waren dit jaar een heel eind met hun nominaties maar net niet zwart genoeg. Denzel Washington won politiek correct gezien geheel terecht zijn tweede Oscar. Want de oscars gaan toch niet over echt overtuigend acteren. Wat deed Sean Penn anders bij de genomineerden?

Sean Penn Blues

Penn is de reden voor mijn bezoek aan de bioscoop. De Penn van Sweet and Lowdown, Dead Man Walking en Carlito's Way. En de Penn die beweerde niet meer te willen acteren omdat hij er zo'n schurfthekel (vast spreektaal, want ik schrijf het voor het eerst) aan had. Toch ook wel een beetje de Penn die een aardige regisseurscarrière aan het opbouwen is. De regie van I am Sam ligt echter in handen van de debutante Jessie Nelson. Een onbekende die een paar goede keuzes afwisselt met iets teveel fouten. Goede keuze: vraag 12 artiesten Beatles songs te coveren en verwerk dit in het verhaal. Slechte keuze: haal Penn over, met een oscar in het vooruitzicht, om overdreven een mens met beperkte mogelijkheden te spelen. Goede keuze: besteed veel aandacht aan beeld en sfeer. Slechte keuze: verwerk teveel open deuren in je script waardoor de tranen te makkelijk worden ingekopt voor open doel.

Drama

Sam zet de koffiekopjes structopatisch recht in het koffiehuis waar hij werkt. Hij voedt alleen een dochter op. Dochter Lucy (naar … in the sky with diamonds van The Beatles) wordt haast zeven en haar vader is verstandelijk nooit ouder geworden als deze leeftijd. De voogdijraad komt erachter en haalt Lucy bij haar vader weg. Het drama kan beginnen. Lucy komt in een tehuis en vervolgens bij pleegouders. Sam zoekt in de Gele Gids een advocaat en vindt Rita (naar Lovely Rita, Rita Maid van The Beatles), een egocentrische carrière advocate. Rita (Michelle Pfeiffer) komt dankzij het contact met Sam erachter hoe ze beter met haar eigen zoon moet omgaan. All you need is love is de moraal van de film. Natuurlijk krijg ook ik waterogen als het nog net fout dreigt te gaan. Vader en dochter worden letterlijk uit elkaar getrokken door de lelijke mevrouw van de voogdij-instelling. En natuurlijk geeft het voldoening dat het ondanks alles uiteindelijk goed eindigd.

Teveel van te weinig IQ

Maar wat een goedkope sentimenten worden hier door een stijlvolle film gesmeten. We voelen mee met Sam die vecht tegen 'perfecte' mensen zonder gevoel. En ja, ook Rita komt tot inkeer en beseft dat ze alleen bij haar man blijft om maar niet te hoeven falen. Het ligt er allemaal te dik op, zonder een juiste dosis relativering. Wat acteren betreft weet Sean Penn in de eerste scènes te overtuigen, maar maakt hij in de rest van de film z'n personage belachelijk. Misschien is het de hoeveelheid die het verpest. Vrienden van Sam, ook verstandelijk gehandicapt, hebben minder scènes, en overtuigen meer. Penn is geen goed acteur of hij heeft zich te makkelijk laten gaan. Ik denk het laatste. Hopelijk weet hij zijn salaris om te zetten in een nieuw regieproject, in navolging van het goedgelukte The Plegde.

With a little help from the Beatles

Ondanks bovenstaande is I am Sam een film met mogelijkheden. Een film bestaat niet alleen uit de onderdelen verhaal en acteerwerk. Beelden en muziek spelen tevens een rol. Regisseuse Nelson koos voor poëtische beelden met prachtige muziek. Als Sam en Lucy 's nacht het tehuis uitsluipen om in een park te overnachten, klinkt Strawberry fields forever (vertolkt door Ben Harper). Later in het verhaal kijkt Sam vanachter de bosjes naar zijn dochter bij haar pleegouders. De woonwijk wordt een kale plek, waar ieder in zijn huis gezelligheid vindt, behalve Sam. Eddie Vedder (Pearl Jam) zingt toepasselijk You've got to hide your love away. Emoties uit het verhaal worden uitgelicht met behulp van vertraagde beelden en doordringende Beatles-covers. Op de soundtrack staan ook nog broerlief Michael Penn (in duet met zijn vrouw Aimee Mann), Rufus Wainwright en The Black Crowes (Lucy in the sky with diamonds). Een plaat die mij als niet-Beatle-liefhebber weer eens overtuigde van de waarde van hun composities.

Terug naar de film. Sam zit hoog in de boom en kijkt naar beneden. Daar loopt zijn dochtertje aan de hand van haar pleegmoeder naar school. De camera volgt eerst Lucy en pas later ontdek je waar Sam zit. En Sarah Maclachlan zingt: 'Blackbird singing in the dead of night, take these broken wings and learn to fly, all your life'. Als cover-cd is I am Sam een uitstekend gelukt product, met enkele prachtige clips als extra's. Als film is I am Sam echter mislukt.

Oscar Krieger