"We hadden de keuze:

stoppen of doorgaan, en wij hebben gekozen voor het laatste"

De publieke radio is commercieel geworden. Woorden als 'zenderprofilering', 'horizontalisering' en 'herkenbaarheid' zijn schering en inslag in het huidige door politiek Den Haag opgedrongen beleid. Gevolg is nivellering van de zenders, de luistercijfers delen de lakens uit in Hilversum. De zeldzame programmamakers die nog enige passie en hartstocht aan de dag leggen, die werkelijk liefde hebben voor het medium worden door mannen in grijze maatpakken verbannen naar onmogelijke uitzendtijden diep in de nacht. Het absurdisme viert hoogtijdagen in de publieke slangenkuil der compromissen. Twee weken geleden startte de VPRO met een dagelijks muziekprogramma op de discussiezender die we geen Radio 5 meer mogen noemen: 747AM, volgens de site van de publieke omroep 'de zender met overzicht'. de Recensent ging een gesprek aan met een opmerkelijk mild gestemde Gerard Walhof, eindredacteur VPRO Radio 3.

de Recensent: Wat doet een muziekprogramma als 'The Nighttrain' in godsnaam op 747AM?
Walhof: Dat is een idee geweest van de VPRO zelf. Natuurlijk hoort het programma eigenlijk thuis op Radio 3. Of Radio 2. Maar in het eerste geval is daar simpelweg geen ruimte voor en in het tweede geval zou er voor bijvoorbeeld Jan Donkers in de nacht wel ruimte zijn, alleen wil de zendercoördinator het programma dan horizontaal vijf nachten per week uitzenden, en daar is Donkers niet toe in staat. Toen hebben we dus gezocht naar een alternatief om toch die specialistische muziekprogramma's ergens onder te brengen en dat is 747AM geworden.
de Recensent: Op Radio 3 zenden jullie alleen nog laat op de avond een, nota bene geformatteerd!, programma uit, op Radio 2 heeft de VPRO helemaal geen zendtijd meer. In hoeverre laat de VPRO haar programma's nog marginaliseren en wegdrukken naar de achtergrond?
Walhof: Als je vraagt in hoeverre de VPRO zich nog in de marge laat drukken, dat suggereert toch alsof er sprake is van een bokswedstrijd waarbij wij hoe langer hoe meer in de hoek terecht komen. En ik kan ook niet ontkennen dat dat zo is geweest. Met name op Radio 3 is dat heel duidelijk aan de orde geweest, zo'n pakweg drie jaar geleden, omdat het toenmalige NOS-bestuur vond dat die zender vernieuwd moest worden omdat het marktaandeel daalde. De formule die de daling van dat marktaandeel moest stoppen die heet, kort gezegd, horizontalisering en het was toch ernstig de bedoeling dat die formule, die in '92 al op de dagprogrammering was toegepast, nog verder in de avond zou worden doorgevoerd dan al het geval was.
de Recensent: Ten koste van de specialistische programma's...
Walhof: Ja. Doelgroepprogramma's zijn iets waar we voor waren en nog steeds voor zijn, alleen is er op een gegeven moment door een omroepbrede commisie besloten dat er geen ruimte meer moest zijn voor dat soort specifieke programma's. De VPRO zat zelf ook in die commisie, maar als je daarin de kleinst mogelijke minderheid bent, dan houdt het gewoon op. En dat kan dan twee dingen betekenen, namelijk dat je dan zegt: wij doen niet meer mee of je probeert binnen die formule zoals gesteld door de commisie je eigen weg te vinden.
de Recensent: Je zegt 'binnen die formule'. Nu is 'formule' niet direct een woord dat van oudsher bij de VPRO past.
Walhof: Nee, maar goed, het is ook niet iets dat we zelf bedacht hebben , nogmaals, we hadden de keuze: stoppen of doorgaan, en wij hebben gekozen voor het laatste.We zijn natuurlijk niet iets als een weekbijlage bij een krant, wij staan niet los van Radio 3, wij zijn een onderdeel ervan. En als je al jaren roept dat je een functie op die zender hebt, dan moet dat niet alleen maar een lippendienst zijn, dat moet je dan ook maar bewijzen binnen die formule. In het begin heeft dat inderdaad enige wrijving veroorzaakt binnen de omroep, maar ik denk dat inmiddels iedereen, zowel binnen als buiten de VPRO, zeer tevreden is over hoe het nu gaat. Ik verbeeld mij dat wij een belangrijke bijdrage hebben geleverd, niet alleen aan onszelf en onze luisteraars, maar ook aan de zender. Luister maar hoe Radio 3 veranderd is, er wordt nu muziek gedraaid waarvan je een paar jaar geleden nog kon zeggen 'forget it!', The Stereophonics zou je een paar jaar geleden echt niet op Radio 3 gehoord hebben. Ik kan zo de Mega Top 100 erbij pakken en aanwijzen van welke platen niet alleen wij, maar daarmee ook de zender, verreweg de eerste waren die ze gedraaid hebben. Radio 538 draait het ook, Veronica draait het ook, maar als je oplet is dat meestal vier tot zes weken later. Die zenders wachten af tot het zich bij ons bewezen heeft. Een zender als 538 neemt geen risico's. Toen Giel Beelen ontslagen werd door de KRO waren er ook mensen die riepen 'o, dan gaat ie zeker naar 538'. Nou, echt niet! 538 is commerciële radio, die kunnen geen gezeik gebruiken, die zitten niet te wachten op zo'n ongeleid projectiel als Beelen. Dat kan alleen op 3FM.
de Recensent: Er klinkt bijna een soort trots door in je stem...
Walhof: Dat hoor je goed, ja.
de Recensent: Terwijl de verhoudingen in 1e instantie, zacht gezegd, niet bepaald optimaal waren. Ik herinner me een televisiedocumentaire van de VPRO waarin Basyl de Groot (hoofd muziekredactie 3FM) nogal te kakken werd gezet aangaande zijn muziekkennis. Vanwaar die ommezwaai?
Walhof: Het is niet alleen een ommezwaai geweest bij ons. De zender is ook veranderd. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat 3FM een beetje het vroegere Veronica zou gaan worden, hitradio dus, en je kunt wel nagaan dat er dan helemaal geen plek voor de VPRO op de zender zou zijn geweest. Die dreiging was le-vens-groot, die was le-vens-bedreigend!
de Recensent: Maar de VPRO heeft toch een bepaalde status, bepaalde grondbeginselen waardoor ze leden heeft en dus heeft de VPRO toch gewoon recht op een bepaald aantal uren zendtijd?
Walhof: De VPRO heeft net als elke A-omroep de plicht om op minimaal 3 zenders minimaal 3000 uur radio per jaar te maken, dat is alles wat er in de wet staat. Ik heb dus niet per definitie recht op zendtijd op Radio 3, dat is een misverstand. Je zou dat alleen kunnen verdedigen door te beginnen over datgene wat de taak van een publieke omroep zou moeten zijn en voor zo'n discussie is te weinig animo, zeker in Den Haag. Daar komt bij dat eenderde van de publieke omroep gefinancieerd wordt door reclame-inkomsten, waardoor de inhoudelijke discussie onvermijdelijk gekoppeld wordt aan hetgeen het oplevert. Gechargeerd gezegd wordt Radio 1 gefinancieerd met de reclame-inkomsten van 3FM. Dat is nu eenmaal zo.
de Recensent: In hoeverre slaat de commercie dan door ten opzichte van de passie?
Walhof: Niet. Ik mag hopen dat je in onze programma's nog kunt horen dat de passie voor muziek er nog steeds is, al was het alleen maar omdat een groot deel ervan gepresenteerd wordt door mensen van een bedenkelijk hoge gemiddelde leeftijd, hahaha! Zonder passie hielden ze dat niet meer vol, hoor.
De passie kun je dus best behouden. Wij doen dat bijvoorbeeld ook op internet met Radio 3 voor 12 waarop we uitsluitend gespecialiseerde muziekprogramma's uitzenden. Daar is behoefte aan. Per maand zitten we op gemiddeld zo'n 300.000 pageviews.
de Recensent: 'The Nighttrain' is gaan rijden over een horizontale rails, maar elke dag heeft wel z'n eigen dwarsbalk. Wat kunnen de luisteraars verwachten?
Walhof: Op maandag 'De Wissel', waarin om de week een telkens wisselende presentator zijn of haar muzikale voorkeur kan laten gelden. Elke tweede week zal Chris Kijne een programma presenteren met nadruk op Afrikaanse muziek. Op dinsdag draait Jan Donkers. Valt weinig aan toe te voegen: Donkers is Donkers. Americana dus. Woensdags Roel Bentz van den Berg en Martijn Stoffer met 'Heartlands' met in principe muziek die oneindig is. Trek een singletje uit de kast en er plakken vanzelf weer twaalf anderen aan vast. Veel aandacht voor teksten ook, iets dat in Nederland vaak onderbelicht blijft, laat staan dat men nadenkt over wat een tekst zou kunnen betekenen en wat voor mogelijke connotaties eraan vast zitten. 'Heartlands' kent een hele trouwe en niet eens zo'n kleine schare vaste luisteraars, nu, twaalf jaar nadat het programma stopte, krijgen we nog steeds reacties van mensen die dat programma terug willen en dat is bij deze gebeurt.
Met het donderdagprogramma 'Dwars' wordt het gebied van neo-folk en nieuwe electronica aangesneden dat je nog wel mondjesmaat in de avonduren tegenkomt maar wat ook zo ongelofelijk breed is. En op vrijdag gaan we putten uit ons archief. We hebben echt een ontzaggelijke schat aan bandopnames met livemuziek, het zou zonde zijn om daar niks mee te doen.
de Recensent: In het verleden is er vaak gerotzooit met programma's aangaande het uitzendtijdstip. Donkers heeft bijvoorbeeld op Radio 3 gezeten, op de zondagochtend van Radio 2, nu weer 's nachts op 747AM, terwijl juist dit soort doelgroepprogramma's een vast tijdstip nodig hebben om een publiek op te bouwen. Worden programmamakers niet stapelgek van al dat heen en weer verhuizen?
Walhof: Ja, natuurlijk worden ze daar gek van. En ook een beetje murw. We hebben daar nu eenmaal weinig meer over te zeggen, uiteindelijk is het de zendercoördinator die beslist of een programma wel of niet uitgezonden wordt en zo ja, op welk tijdstip. Dat is de realiteit van vandaag en daar hebben we mee te maken.

'The Nighttrain' is van maandag tot en met vrijdag te beluisteren van 24 tot 01 uur op 747AM.

747AM: http://www.omroep.nl/747am
Radio 3 voor 12: http://3voor12.vpro.nl.